________________
૧૯
કૃષ્ણનો દાખલો લઈએ.
ધર્મયુદ્ધમાં પાંડવોનો વિજય એટલે અન્યાયનું નિવારણ અને ન્યાયની સ્થાપના. કૃષ્ણનું એ યુગકાર્ય પૂરું થયું. પણ કૃષ્ણની હયાતીમાં જ યાદવાસ્થળી થઈ. કૃષ્ણની અનુપસ્થિતિમાં અર્જુનને કાબે લૂંટ્યો. ઈશુની હયાતીમાં જ, એના સાથીઓ પણ એને છોડી ગયા. તાજો દાખલો ગાંધીજીનો.
ભારતને ગુલામીમાંથી મુક્ત કરી સ્વતંત્ર બનાવવાનું યુગકાર્ય એમણે પૂરું કર્યું કે તરત એમને કહેવું પડ્યું છે કે, ‘મારું કહેવું અરણ્ય રુદન છે. કોઈ સાંભળતું નથી' અને ગાંધીજીની વિદાય પછી તરત જ, ગાંધી વિચાર અને ગાંધીકાર્ય કેટલી ઝડપથી આપણે ભૂલી ગયા ?
આ બધું આપણને એમ કહે છે કે, આપણે જ્યાં ઊભા છીએ ત્યાંથી આ જોવા મળે તો તેને અસ્વાભાવિક અને આશ્ચર્યજનક ન ગણવું. સૃષ્ટિનો એ ક્રમ સમજીને ચાલવું, નિરાશ ન બનવું.
સંતબાલજીને પોતાના પ્રયોગકાર્યનું જે આશ્વાસન કે શ્રદ્ધા છે તેની પાછળ એમની કાર્યાનુભવની અનુભૂતિ છે. એમની જેમ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર્યની મૂડી કે પ્રયોગકાર્યની જેને અનુભૂતિ કહીએ એવી અનુભૂતિ થયા વિના એમના જેવું આશ્વાસન કે શ્રદ્ધાબળ આપણામાં ન હોય એ તો દેખીતું જ છે. પણ તેથીસ્તો એવા સત્યાર્થીપુરુષોમાં જો આપણી શ્રદ્ધા છે તો, તેમનો આ પડકાર છે એમ ગણીને એને ઝીલવાની તૈયારી આપણે જ કરવી પડે ને ? અને એવા પુરુષાર્થ માટે તો આ મનુષ્યદેહ મળ્યો છે એમ નહિ ?
વિશ્વવાત્સલ્ય : તા. ૧-૯-૯૦
૫ ગાંધીનો પડકાર ગાંધીને પગલે
‘વિશ્વવાત્સલ્ય’ના ગયા તા. ૧૬-૯-૯૦ના અંકમાં ‘ગાંધીનો પડકાર છે : અન્યાય પ્રતિકાર' મથાળા નીચે લખાયેલ અગ્રલેખ વિષે મિત્રનું કહેવું છે : અન્યાયનો વિરોધ તો લોકો કરે જ છે ને ! રોજ છાપામાં એવા કિસ્સા આવે જ છે. નથી વાંચતા ?’
મેં કહ્યું :
હા વાંચું છું. હડતાળ, બંધ, સભા, સરઘસ, સૂત્રોચાર પ્રચારે યાત્રાઓ, બહિષ્કાર, ઘેરાવ, રસ્તારોકો, બાન પકડવા, ત્રાસવાદ, આતંકવાદ વગેરે કાર્યક્રમો
અનુભવની આંખે
