________________
૧૬
(૩) આપણે ક્યાં છીએ ?
સ્વયંસંચાલિત એક માત્ર કુદરતી તત્ત્વ છે. સૂર્ય, ચંદ્ર, વાયુ, જળ વગેરે એ પોતે જ પોતાની મેળે જ પોતાનો ધર્મ – કર્તવ્ય બજાવે જ છે. સહેજ પણ ચૂક વિના. કારણ એ શુદ્ધ છે, ભેળસેળ વિનાનાં કુદરતી જ.
પત્રલેખક તો વિશ્વના આપણા જેવા અપૂર્ણ માણસોના ભેળસેળિયા વ્યવહારમાં સત્ય સ્વયં કેમ કામ કરતું નથી એમ પ્રશ્ન કરે છે. એટલા માટે કે એ સત્ય અપૂર્ણ એવા માણસની અંદર પડેલું છે. જેના પર અનેક આવરણો અને મેલના થર બાઝી ગયા છે. તેથી તે આપોઆપ પ્રગટ થઈ શકે તેવી સ્થિતિમાં નથી. અને પ્રગટ કરવા માટે એના પરનાં પેલાં આવરણો અને મેલના થર દૂર થવા જોઈએ. અને શુદ્ધ અશુદ્ધની થયેલી ભેળસેળ દૂર કરી શુદ્ધિ કરવી જોઈએ. વ્યક્તિના અંદરના સત્યનો જગતમાંના વ્યાપક સત્યની સાથે અનુબંધ જોડવો જોઈએ. તો જ એમાંથી સત્ય વિચાર અને સત્યકાર્ય પરિણમે.
આમ તો આ વિષય વ્યાપક અને ગહન ચિંતનનો છે. પણ અહીં એની તત્ત્વચર્ચામાં ન જતાં બને તેટલા સાદા સરળ દાખલા અને ચર્ચાથી એને સમજવાનો પ્રયાસ કરીશું.
ચિંતન કરતાં પહેલાં એક સાદો દાખલો સમજી લઈએ.
આપણે એક ચાલતી મોટરને જોઈને કહીએ છીએ કે મોટર ચાલે છે. તો શું મોટર આપમેળે ચાલે છે ? ના પેટ્રોલ, એન્જિન, ડ્રાઈવર એમ ત્રણે પોતપોતાના યોગ્ય સ્થાને, સ્વસ્થપણે, ક્રિયાશીલ રહીને, કાર્યરત હોવાં જોઈએ. તો જ મોટરને ગતિ મળે અને ચાલે. વળી આ ત્યારે જ બને કે એ ત્રણેનું સંકલન, સંયોજન થાય. એમનો અનુબંધ જોડાય.
નીચેની બાબતો પણ ધ્યાનમાં રાખીએ.
માણસ માત્રમાં (૧) ભૂખ (૨) કામવાસના (૩) પરિગ્રહ અને (૪) ભય. આ ચાર સંજ્ઞા કે ખાસિયત કહો કે વૃત્તિ કહો, મૂળભૂત રીતે મનુષ્યદેહ સાથે જોડાયેલી છે. એથી જ આહાર મેળવવો, કામવાસના સંતોષવી, સંગ્રહ કરવો અને સલામતી શોધવી કે રક્ષણ કરવું. એમ પુરુષાર્થ કરવો પડે છે.
આ સિવાય દરેક મનુષ્યમાં ગુણ, દોષ કે સવૃત્તિ-અસવૃત્તિ છે. વળી ચેતન કહો કે આત્મા કહો એ તત્ત્વ તેમજ મન અને ઈન્દ્રિયોવાળું શરીર પણ છે. આટલી વસ્તુ છે એ ખ્યાલ રાખીએ ને હવે આગળ વધીએ.
અનુભવની આંખે
