________________
૩૦.
થવો કે સમય સાર્થક સમજીને ગમો રાખવો એ બાબતમાં તો દરેક વ્યક્તિ પોતપોતાની સમજણ મુજબ જ માને તેમાં અમારે કંઈ કહેવાપણું ન હોય. વળી પ્રાર્થનાના તત્ત્વજ્ઞાનમાં અમારી ચાંચ ડૂબતી નથી એટલે એ વિશે તો એના જાણકાર અધિકારી પુરુષ જ કહી શકે. પણ ધવલભાઈ કહે છે તેમ પ્રાર્થના નિરર્થક નહિ, સાર્થક હોય, મતલબ પારલૌકિક નહિ, આ લોકમાં અને ધનરૂપી અર્થની દૃષ્ટિએ પણ સાર્થક હોય તો તે સમયનો બગાડ છે એમ ન ગણાય એટલું તો ધવલભાઈ પણ સ્વીકારશે એમ માનું છું. વળી મનોવિજ્ઞાનમાં તો ધવલભાઈને પણ રસ હશે. તેથી અમારે એમ કહેવાનું છે કે પ્રાર્થનામાં જતો આ સમય નિરર્થક નથી. અર્થસાધક છે. બગાડ નથી, સુધાર છે. અને મનોવિજ્ઞાનની રીતે પ્રમાણ આપીને એની ખાતરી કરાવી શકાય એમ છે.
કઈ રીતે એ જોઈએ :
(૧) કામ પર ચડતાં પહેલાં બધાં બહેનો દસેક મિનિટ નાત, જાત, કોમ, જ્ઞાતિ, ગરીબ, તવંગરના ભેદભાવ વિના જેમ આવતાં જાય તેમ એક પછી એક વ્યવસ્થિત હારમાં સમૂહમાં સમાન રીતે એક સાથે બેસે છે. આ એક વાત.
(૨) બીજી વાત આંખો બંધ કરીને બેસે છે. જેનાથી બહારના દશ્યોથી બાહ્યમનથી ઘડીભર અળગાં થઈને મનની અંદર નિરખવાની તક અનાયાસે મળે છે.
(૩) પ્રાર્થના કાવ્યરૂપે બોલાતી હોઈ સમૂહગાનથી એક વાતાવરણની જમાવટ ભલે થોડી પળ માટે પણ થાય છે.
(૪) બોલાતા શબ્દોમાં રામ અને રહીમ, કૃષ્ણ અને કરીમ, ઈશ્વર અને અલ્લાહખુદા, મહંમદ અને મહાદેવ, બુદ્ધ અને મહાવીર, અશોજરથુસ્ત અને ઈસુ ખ્રિસ્ત એમ જગતના ધર્મસંસ્થાપકોના ફાતિહા અને હિંદુધર્મની ગીતા, રામાયણના પાઠના ઉચ્ચારો થાય છે. “સર્વથા સહુ સુખી થાઓ' જેવો શાંતિમંત્ર બોલાય છે. હિંદુ ને મુસલમાન, હરિજન ને બ્રાહ્મણ સહુ એક સાથે આ બોલે છે.
(૫) કોઈ વખત પ્રાર્થના પછી ધવલભાઈ જેવા અભ્યાસુ મહેમાનોનો સંચાલકો પ્રસંગોચિત વાતચીતમાં સ્થાનિક દેશપરદેશ કે સંસ્થાના પ્રવાહોની માહિતી જાણકારી આપતા હોય છે.
અલબત્ત, આ સમયે આ બહેનોનું કામ બંધ હોવાથી એટલા સમયનું આર્થિક વળતર એ ગુમાવે છે. અને એટલા પૂરતો ધવલભાઈનો ‘નિરર્થક અર્થ બરાબર જ છે.
અનુભવની આંખે
