________________
૧૯
જે સમતાનો પ્રકાર છે તે સમતાની પરાકાષ્ઠા કહો કે અંતિમ સ્વરૂપ કહો તેવો આ સાધુનો સમતાભાવ છે.
જે કંઈ બની ગયું, જે કંઈ બને છે અને જે કંઈ હવે બનશે તે નિયતીને આધિન છે. આવી ઊંડી અને વ્યાપક સમજણથી પોતે તદન સાક્ષીભાવે રહી શકે છે. સમ કે સમત્વભાવ ધરી શકે છે. સુખમાં અને દુ:ખમાં પણ. સમતાધારી સાધુની સમતા આને ગણી શકાય.
સમતાભાવનું આ અંતિમ આપણા જીવનમાં આવી શકે એ માટે બહાર સ્થૂળપણે દ્રવ્યરૂપથી અને અંદર સૂક્ષ્મપણે ભાવરૂપથી સમતા કેળવવાનો પ્રયાસ એનું નામ સાધના.
આ દિશામાં પ્રથમ પગલું માંડીએ તો સમતાથી સાધુ બને” એ અથવા સમતાથી સાધુ થવાય’ એમ જે સાધક સહચરીમાં મુનિશ્રી સંતબાલજીએ લખ્યું છે તેમ જીવનમાં સાધુતા તરફ પ્રગતિ કરી શકાય.
હવે સાધુ શબ્દ વિશે જોઈએ.
ઉપર શરૂમાં કહ્યું તેમ નવકારમંત્રમાં નિર્દેશેલા સાધુની વ્યાખ્યા કે સ્વરૂપ જૈનધર્મના અભ્યાસુઓ પાસેથી સમજી લેવાં પડે. અહીં તો મુનિશ્રી સંતબાલજી જેવા જૈન સાધુપુરુષના ચીધેલા ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગના અલ્પ અનુભવથી આ મુદ્દા વિશે જે સમજણ મેળવી તેના પ્રકાશમાં થોડું કહેવું પ્રસ્તુત ગણ્યું છે.
(૧) સાધુતાના ગુણો જેનામાં હોય તે જ સાધુ. માત્ર સાધુનો વેશ પહેરવાથી અને સાધુજીવનનાં ક્રિયાકાંડો કરવાથી દેખાવે ભલે સાધુ હોય સાચા અર્થમાં તે સાધુ નથી. અંતરંગમાં પણ સાધુતા જ હોય તે જ સાધુ.
(૨) વળી અંતરંગ રૂપ સાધુનાં હોય પણ બહારથી યે તે સાધુ છે એવી ઓળખ માટેનું ચિહ્ન હોવું સમાજ માટે ઉપયોગી અને જરૂરી છે. મતલબ સૂક્ષ્મ ભાવરૂપે અને સ્થૂળ દ્રવ્યરૂપે પણ તે સાધુ છે એમ લોકોને લાગવું જોઈએ.
(૩) આનો અર્થ એ નથી કે સાધુજીવન સ્વીકાર્યું ન હોય તો તેનો મોક્ષ ન થાય. ગૃહસ્થી પણ મોક્ષ મેળવી શકે છે.
(૪) પરંતુ દ્રવ્ય અને ભાવે શોભતું યથાર્થ સાધુજીવન સમાજને પણ પ્રેરક અને માર્ગદર્શક બની શકે છે. સ્વ-પર કે વ્યક્તિ અને સમાજ એમ બન્નેનું કલ્યાણ થવામાં આવું સાધુજીવન નિમિત્ત બની શકે છે. એટલા માટે સાધુજીવનનો મહિમા અને મહત્ત્વ સદાય અંકાતાં રહે છે.
અનુભવની આંખે
