________________
૧૮
પ્રથમ “સમતા' શબ્દને સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ.
સહન કરવામાં સમતા ખરી. દા. ત. ઘરમાં નીચે પડી ગયેલી સોય પગમાં ભોંકાણી. વેદના પારાવાર થઈ. પણ આપણામાં સમતાગુણ છે. કંઈ રડારોળ કરી નહિ. ડૉક્ટર પાસે જઈ ખેંચી કઢાવી. જોનારા સહુ અને આપણનેય થયું કે આપણામાં સમતા ગુણ છે. પણ મનમાં કેવી પ્રક્રિયા થઈ ?
પેલી સોય ઘરમાં પાડી નાખનાર પર, કોઈએ આ પડેલી સોય પર ધ્યાન નથી આપ્યું એટલે એમના પર મતલબ નિમિત્ત બનનાર સોય અને ઘરનાં માણસો પર મનમાં ક્રોધ આવ્યો. આ ક્રોધની અસર આપણી વૃત્તિ પર કેવી થઈ તેની ખબર નથી આપણને કે, નથી આપણને સમતાધારી માની લેનાર બહારથી જોનારાઓને.
જોકે રાડારાડી કરતા નથી; કોઈને વઢતા નથી, દુઃખ સહન કરી લઈએ છીએ. એટલે સમતા તો છે જ. સમતાનો આ એક પ્રકાર.
હવે બીજો પ્રકાર જોઈએ.
સોય વાગી. રાડારાડી ન કરી. કોઈને વસ્યા નહિ. મનમાં ક્રોધ ન કર્યો, પણ નિમિત્ત બનનારને દોષિત ગણી તેમની આવી બેદરકારીથી પોતાને સહેવાનું આવ્યું માટે હવે આમ બેદરકારી ન રાખવા શાંતિથી સમજાવ્યું. આ સમતા પ્રથમ કરતાં ઘણી ઉચ્ચ ગણાય.
હવે ત્રીજો પ્રકાર જોઈએ.
સોય વાગી. શાંતિથી સહન કર્યું. ક્રોધ ન કર્યો. નિમિત્ત બનનારને દોષિત ન ગણ્યા. પોતે જ ચાલતી વખતે બેદરકારી રાખી. પરિણામે સોય વાગી. દુ:ખ સહેવું પડ્યું. આમ વધુ સારો અર્થ લીધો. આ સમતાનો ત્રીજો પ્રકાર જે ઉપરના બંનેથી ઘણો ઊંચો છે.
આ ત્રીજા પ્રકારની સમતામાં પોતે દુઃખ સહે છે એમાં, પોતે જ દોષિત છે એમ જ સમજે છે. પણ પોતે સમતાભાવ ધરાવે છે. એવી સભાનતા પણ છે.
હવે એથીયે ઊંચા પ્રકારની સમતાનો ચોથો પ્રકાર જોઈએ.
એમાં ઉપરના સમતભાવો તો ખરા જ. પણ પોતાને દુ:ખ પડ્યું. વેદના સહેવી પડી. પોતામાં સમતાભાવ છે વગેરે જે સભાનતા પ્રથમના ત્રણ પ્રકારમાં છે તેવી સભાનતા આ ચોથા પ્રકારમાં ન હોય.
ભગવાન મહાવીરને એક ભરવાડે કાનમાં સૂળો ભોંકી તે જાણીતા દાખલામાં
અનુભવની આંખે
