________________
૧૩ વૃત્તિઓ અને પ્રકારો અને દાન આપનારની રુચિરસ પણ દાનની પસંદગીમાં ભાગ ભજવતાં જોવા મળે છે.
મહાન તત્વચિંતક ખલીલ જિબ્રાને દાન વિષે સુંદર વિચારો રજૂ કર્યા છે. એણે દાતાઓ વિષે કહ્યું છે :
કોઈક ઉત્સવના દિવસે શ્રીમંતોમાં પ્રગટતી ક્ષણિક ઉદારતા અને નબળાને શ્રીમંતો તરફથી કરાતી મદદ એમાં શ્રેષ્ઠતાનો કેટલો દર્પ હોય છે ? માનવતા વિહોણી લક્ષ્મી. માનવ આવી લક્ષ્મીને વેડફે એવી લક્ષ્મી ન તો માનવ બનાવે ન તો માનવીને ગૌરવ આપે.
જિબ્રાન દાન લેનારની લાચાર સ્થિતિનું વેધક અને સચોટ વ્યાન રજૂ કરતાં કહે છે :
ભૂખ્યા માણસમાં ભૂખે એ વિચાર રહેવા દીધો નથી કે પોતાને ભોજન આપનારે ધન કઈ રીતે મેળવ્યું છે. અથવા ભોજન આપનાર કઈ રીતે અને કેવા હેતુથી પોતાને ભોજન આપે છે. ભૂખ્યા માણસને માથે આવો કંઈ વિચાર કરવાનું રહેતું નથી.”
આમ કહીને પછી જિબ્રાને દાન આપનારને માથે તો એવો વિચાર કરવાપણું છે, એમ ફરજ નાખતાં કહ્યું છે.
“પ્રતિષ્ઠાને માટે આપતો હોય તો ભલે આપે પણ એ આપવું એને માટે નિરર્થક છે. દયાથી પણ નહિ. એક માત્ર માનવતાના એક જ દષ્ટિબિંદુથી પ્રેરાઈને આપે છે ત્યારે જ એનું આપવું સાર્થક બને છે. અને એને ઉચ્ચ કોટીએ લઈ જાય છે. આમ આપવું એ જ આપવું છે. એ સિવાયનું આપવું એ ફેંકી દેવાનું છે, ફેંકી દીધું એ આપવું નથી.”
બીજા કોઈ જ્ઞાની પુરુષે દાનનો મહિમા સમજાવતાં કહ્યું છે એ પણ જોઈએ.
દાનધર્મ ઘણો સારો છે. એથી તમારી લક્ષ્મીનું સાફલ્ય થાય છે. પણ લક્ષ્મીનું સાફલ્ય એક વસ્તુ છે, જીવનનું સાફલ્ય એ બીજી જ વસ્તુ છે. જીવનનું સાફલ્ય ઈશ્વરની અનુભૂતિમાં રહેલું છે. દાન જો આ અગમ્ય વસ્તુ તરફ દોરી જવા માટે ન હોય તો એ ઉપરઉપરની વાત બતાવે, જીવનનું રહસ્ય ન દેખાડે. શિખર પર પહોંચવા માટે દાન એ શરૂઆત છે. તળેટીનું પ્રથમ પગથિયું છે. આ ન સમજાય તો દાન અંતરમાંથી નહિ, પણ પરિસ્થિતિમાંથી પેદા થયેલી એક યાંત્રિક વસ્તુ જ બની જાય અને તો તે ગમે તેવા દાનેશ્વરીને પણ ત્યાં જ ડૂબાડે.”
દાન વિષે આટલા વિસ્તારથી જૈન શાસ્ત્રો, તત્ત્વચિંતક અને જ્ઞાની પુરુષોનાં
અનુભવની આંખે
