________________
વ્યક્તિને જુદી પાડી સમજ કેળવી હતી. કોંગ્રેસમાં બંધારણીય રીતે સત્યઅહિંસા, દાખલ કરવા ગાંધીજીએ કેટકેટલો પ્રયાસ કર્યો હતો? અને સ્વરાજ બાદ પણ કોંગ્રેસ લોકસેવક સંઘમાં પલ્ટી જાય એ એમની કેટલી બધી ઈચ્છા હતી, છતાં ન બન્યું તો પણ છેવટ સુધી કોંગ્રેસને સાચવી જ રાખવી હતી. ગાંધીજીનું રાજકારણમાં પડવું અને નીકળી જવા છતાં કોંગ્રેસ કારોબારી છેવટ સુધી ગાંધીજીને જ અનુસરી એ પ્રસંગ જો આપણે ગાંધીપ્રયોગોના અનુસંધાનમાં જ ભાલ નળકાંઠાનો પ્રયોગ લીધો છે, તે સમજતા થઈશું તો તરત સમજાશે. એટલે ગાંધીજીના પરિબળોને સંસ્થાકીય રીતે લેવાં હશે તો તે અનિવાર્યપણે કોંગ્રેસરૂપી રાજકીય સંસ્થા આવવાની જ.
(૪) હા, વિજ્ઞાનની સિદ્ધિને માર્ગે ભારત પણ સાવ પાછળ નથી, તે હકીકત રાષ્ટ્રના પરિપૂર્ણ ગૌરવની જ છે. પરંતુ રાજકારણની પકડમાંથી પણ વિજ્ઞાનને છોડાવવાનું કામ કરવું પડશે. નહીં તો મૂડીવાદના સકંજા પછી સત્તાનો સકંજો પણ વિજ્ઞાનને ખોટે માર્ગે લઈ જશે.
- સંતબાલ
ચિચણ, તા. 11-10-75
ભારતની ગરીબી અભિશાપ છે કે આશીર્વાદ છે ?
(૧) તમને મારો સમય લૂંટાઈ જવાની તમારી ખાતર બીક લાગે છે પણ તમે સાથોસાથ એ પણ વિચારો કે તમારા જેવા પોતાને સામાન્ય લેખતા જિજ્ઞાસુ, વિશ્વમયતાને માર્ગે પોતાના નિખાલસ અનુભવો દર્શાવે છે. તે અનુભવ અનાયાસે મને આમાં મળી જાય છે, તે લાભ શું નાનો સૂનો છે ? તો તમોને મારો વધુ સમય લૂંટાઈ જવાની ભીતિ નહીં રહે.
(૨) શમીમના પતિએ અમેરિકન ભાઈએ વિચિત્ર સવાલ પૂછેલો કે, ભારત માતાની ગરીબી અભિશાપરૂપ છે કે આશીર્વાદરૂપ છે એ નથી સમજાતું !! જો સંપત્તિને માત્ર પુણ્યનું પરિણામ માનવામાં આવે તો સંપત્તિ એ અભિશાપ જરૂર લાગે, પણ ધાડ તો ધર્મીને ત્યાં જ શોભે કારણ કે ધર્મી જ સુવિચારના બળથી તેવે વખતે ધીરજ રાખીને વર્તે, જેથી ધર્મ નક્કર બની શકે. કસોટી તો સોનાની જ હોય ને ?! એ દૃષ્ટિએ ગરીબો પર પ્રભુના આશીર્વાદ છે. હા, જેમ ગરીબોએ ગરીબીને ઈશ્વરના આશીર્વાદ રૂપ લેખવી
શ્રી સદ્ગર સંગે : વિશ્વને પંથે
