________________
:
બીજો પ્રેમી લાગે છે.” એમ પૂર્વગ્રહ બંધાતાં, રાણી તરફ રાજાનો અણગમો વધવા લાગ્યો. મહાવીરે જ્ઞાનથી આ વાત જાણી, એટલે બન્ને વચ્ચે - રાજા રાણી વચ્ચે - સુમેળ પાડવા શ્રેણિકની હાજરીમાં તેમણે ચેલણાને પૂછ્યું, “તે દિવસે ઊંઘમાં તમે શું બોલતાં હતાં? કોણ ઠંડીમાં ધ્રૂજતું હતું?” રાણીએ તદન નિખાલસ ભાવે જવાબ આપ્યો, “પ્રભુ ! તે સ્વપ્રમાં એક સાધુને ઠંડીમાં ધ્રૂજતો જોઈને મને દયા ઊભરાઈ. આવી અને બોલેલી.” બસ આટલાથી શ્રેણિકનું સમાધાન થઈ ગયું. અને પૂર્વવત્ જીવન ચાલવા લાગ્યું. કહેવાનો આશય એ કે, “વિશ્વમયતામાં નાનામાં નાની અગત્યની બાબતો તરફ પણ, સિદ્ધોનું લક્ષ્ય અને રસ બન્ને હોય છે. આ લક્ષ્ય અને રસ તેઓનાં વ્યક્તિત્વને વધુ વિકસાવી, તેજસ્વી બનાવી અને શોભાવે છે. એટલે જ તે લોકો વધુ ને વધુ (મનથી) વિરાટની સાધનામાં તન્મય બનતાં જાય છે.
“ચિંતન અને ધ્યાના” ચિતન એ બુદ્ધિનો-મનનો વિષય છે. જ્ઞાન અને તે દ્વારા થતું દર્શન એ હૃદયનો વિષય છે. આમ બન્ને વચ્ચેનો ભેદ સમજવા જેવો છે. ચિંતન તો માણસે સતત કરતા રહેવું જોઈએ. “એ સાધના માટે આવશ્યક અને દૃઢતા લાવનારું છે. સતત ચિંતન એ ધ્યાનનો જ એક ભાગ છે.” એટલે જ ધ્યાનના ચાર ભાગમાં એનો સમાવેશ કર્યો છે. આ સમાવેશ કેવી રીતે એ યાદ રહ્યું નથી પણ રૌદ્ર અને આર્તધ્યાન (એવું કાંઈક) ગુરુદેવે કહેલું. માટે ચિંતન એ ધ્યાનથી જૂદું નથી. બુદ્ધિની તેજસ્વિતા, ચિંતન પણ તેવું જ થાય છે. અને કાર્યો પણ એ રીતે થઈ પાર પડે છે. જ્ઞાન અને દર્શન એ જુદી વસ્તુઓ છે. આ થવા માટે ઘણી સાધના અને પરિશ્રમ જોઈએ, વિશેષ કરીને આત્મસાધના અને તે દ્વારા થતાં ચૈતન્ય વિકાસ સાથે એને નજીકનો અને અગત્યનો સંબંધ છે. સદાચાર રૂપી મૂળ ચારિત્ર્યનો પાયો મજબૂત હોય તો જ જ્ઞાન થાય અને પછીથી દર્શન. છેવટે તો જ્ઞાન-દર્શન બન્ને એક જ થઈ જાય છે. શરૂમાં અલગતા હોય છે. વિશ્વમયતા માટે ચિંતન પછી જ્ઞાન-દર્શન એમ ત્રણેય થવાં જરૂરી છે. ચિંતન - સાત્ત્વિક રીતે – જેમ વધુ ને વધુ થતું જશે તેમ માર્ગ મળતો આવશે, તાળો મળતો આવશે અને દૃષ્ટિવિકાસ સહજ થતો જશે. ચિંતન એ ચિંતા ન બની જાય અગર ચિંતાને ચિતન માની ન લેવાય તે યાદ રાખવું જરૂરી છે. ચિંતન એ વિધાયક તત્ત્વ છે. જીવન વિકાસ માટે “ચિંતા એ નિષેધાત્મક વસ્તુ છે. જીવન વિકાસ માટે આ ન ભૂલવું જોઈએ.
શ્રી સદ્ગુરુ સંગે : વિશ્વને પંથે
