________________
વિશ્વમયતા શ્રી અરવિંદના આ જાતના શબ્દો છે :
આર્યત્વની પરાકાષ્ટારૂપ અહત તત્ત્વ છે. એ અહંત ભૂમિકાનાં ત્રણ લક્ષણો છેઃ (૧) વ્યક્તિત્વ (૨) વિશ્વમયતા અને (૩) સર્વોપરીપણું. વ્યક્તિત્વને નામે અહમૂતા પોષવાનો ભય છે, તો વિશ્વમયતાને નામે મમતા પોષાવાનો ભય ખરી. અને સર્વોપરીપણામાં તો અહમૃતાને છૂટો દોર મળી જવા જેવું લાગે. પરંતુ આ ત્રણેય લક્ષણોને જો એકીસાથે લઈએ તો અહતા અને મમતા બંને રોગોનો છેદ ઊડી જાય, એટલું જ નહીં એ બંને – અહતા અને મમતા - તત્ત્વોનો ઉપયોગ પણ સ્વાર કલ્યાણમાં અનાયાસે થઈ જાય !
ભારત ધર્મપ્રધાન અને આધ્યાત્મિક દેશ છે. પરંતુ છેલ્લા યુગનો એનો ઇતિહાસ જોઈએ તો આ દેશમાં એકાંગી અને વ્યક્તિગત સાધના ઉપર જેટલો ઝોક અપાયો છે, તેટલી જ સર્વાગી અને સમાજગત સાધનામાં ઓટ આવી ગઈ છે. એટલે આ યુગે હવે વધુમાં વધુ ઝોક સર્વાગી અને સમાજગત સાધના ઉપર આપવો અનિવાર્ય છે.
સદ્ભાગ્યે આ યુગે સર્વાગી અને સમાજગત સાધનાની બાબતમાં વિશ્વવ્યાપી જો કોઈએ શરૂઆત કરી હોય, તો તેમાં ગાંધીજીનું નામ મોખરે આવે છે, એ અર્થના સંદર્ભમાં આ આખા યુગને જો આપણે ગાંધીયુગ કહીએ, તો પણ જરૂર કહી શકાય.....
“વિશ્વમયતા' એ આજનો મનોમન ઊઠતો સહજ વિચાર છે. જરાક દૃષ્ટિકોણ વિશાળ થયો કે અનાયાસે વિશ્વમયતા આવી જાય છે. આથી સહેજે સ્પષ્ટ થાય છે કે “અહમૃતા' અને “મમતાને આરાધવા માટે આ યુગમાં, જે જહેમત ઉઠાવવી પડે છે, તેના હજારમા ભાગની પણ જહેમત વ્યક્તિત્વ, વિશ્વમયતા અને સર્વોપરીપણાની ત્રિવેણી સાધવામાં ઉઠાવવી પડતી નથી. કારણ કે આખુંય વિશ્વ એક દૃષ્ટિએ જોઈએ તો આ ત્રિવેણીની તાલબદ્ધતા કાજે જ આજે કામમાં લાગી ગયું છે ! માત્ર આપણે સૌએ એ તાલબદ્ધતામાં આપણો તાલ મેળવવા માટે શરીરવ્યાપી અહંકાર અને શરીરથી માંડીને લોહીના સંબંધોની અને શરીરને લગતા બધા સંબંધીઓની મમતાને ઓગાળી નાખવી જોઈએ. એક અર્થમાં ગુણલક્ષી દૃષ્ટિકોણ એ જ વિશ્વમયતા. ગુણલક્ષી દૃષ્ટિકોણ આવ્યો કે અહમૂતા-મમતા પલાયન થઈ જ જવાનાં. વિશ્વવાત્સલ્ય : તા. ૧-૪-૧૯૭૩
સંતબાલ
13
