________________
નમસ્કાર. જ્ઞાન અને દર્શન થયા વિનાનું ચારિત્ર્ય નક્કર હોતું નથી. એથી જ્ઞાનને પ્રથમ સ્થાને કહ્યું છે અને પછી ક્રિયા અથવા ચારિત્રયને સ્થાન આપ્યું છે.
નમસ્કાર લોએ સર્વ સાધુઓને છેવટે પાંચમા પદમાં જગતના ખૂણે ખૂણાના સર્વ સાધુઓ (એટલે કે સાધના કરનાર)ને નમસ્કાર કરવામાં આવે છે. આ પાંચે પદો મહાન છે. એટલા માટે કહ્યું :
આ પાંચ નમસ્કારો, સર્વ પાપપ્રણાશક;
સર્વેય મંગલોમાં તે, થાયે પ્રથમ મંગલ. આ પાંચ નમસ્કારપદ બધાં પાપોનો નાશ કરનાર છે અને તે સર્વમંગલોમાં પ્રથમ મંગલરૂપે છે. જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક સમુદાયમાં આ ચાર પદને ઉમેરી નવપદનો નમસ્કાર પણ કરે છે. તે ચાર પદ : (૧) જ્ઞાન (૨) દર્શન (૩) ચારિત્રય અને (૪) તપ.
આમ આ પદોમાં ક્યાંય વ્યક્તિ વિશેષનું નામ જ નથી. આથી વિશેષ ખાતરી થઈ જાય છે કે આ જૈનધર્મ ગુણલક્ષી જ ધર્મ છે અને તેથી જ તે સૌનો ધર્મ છે. આથી જ કહેવાય છે કે “જૈનધર્મ એ વિશ્વધર્મ છે.”
આનંદઘનજી મહારાજ કહે છે જગતનાં એ દર્શનો એ જિનેશ્વર દેવનાં અંગ છે. જેમ સાગરમાં નદીઓ સમાય છે તેમ બધાં દર્શનો રૂપી નદીઓ જૈનરૂપી સાગરમાં સમાઈ જાય છે. એમ છતાં જૈનધર્મ પણ જ્યારે સામુદાયિક સાધનાનું રૂપ ધારણ કરે છે, ત્યારે તે જૈન સંપ્રદાય બની જાય છે. એમ છતાં મૂળે સત્યલક્ષી-ગુણલક્ષી હોવાથી જૈન સંપ્રદાય જગતના બધા સંપ્રદાયોમાં મસ્તકરૂપ છે. એમ છતાં જો તેમાં જિનવરરૂપી આત્મા ન હોય તો એકલા મસ્તકનું પ્રાણ વગર કશું મૂલ્ય નથી તેમ જૈન સંપ્રદાયનું પણ કશું મૂલ્ય નથી.
જૈન ધર્મનું સાંપ્રદાયિક મૂલ્ય માત્ર જિનવરરૂપી અથવા વીતરાગ પ્રભુરૂપી આત્માને બરાબર પળે પળે યાદ રખાય તથા તેની સાધના કરનાર સંન્યસ્તાશ્રમી સાધુઓને ગુરુપદે સ્થપાય તેમજ સત્ય, અહિંસા, સંયમ અને તપ જીવનમાં ધર્મરૂપે અચરાય તો જ જૈનધર્મનો આવો સંપ્રદાય વિશ્વધર્મ થવાની યોગ્યતા પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
આ છે પંચપરમેષ્ઠિપદનું રહસ્ય અને તેથી જ આ બીજમંત્રનો સર્વોચ્ચ મહિમા સિદ્ધ થઈ જાય છે.
