________________
દિલ દ્રવે ના જન દુઃખ દેખી
તે કષ્ટનું મૂળ મને જણાયે. ૨ અનેકવિધ દુઃખોથી આત્મા પીડાઈ રહ્યો છે. તેમાં પણ શારીરિક કરતાં માનસિક વ્યાધિઓ કઠોર અને ક્રૂર હોય છે. તે બધા દુઃખનું મૂળ ક્યાં છે તે વિચારતાં, ચિંતવતાં આજે એ ભૂલનું ભાન થયું છે તેથી જ આત્મધર્મના ઘાતક એ દોષોથી નિવૃત્ત થવા માટે ભાવ પ્રતિક્રમણ આદરું છું.
દુખનાં મૂળભૂત ચાર કારણો હું આજ સુધી પ્રત્યેક જીવ પ્રત્યેનો મિત્રભાવ કેળવી શક્યો નથી તેથી જ વૈરીનો ભય રહે છે. અને તે ભયથી બચવા માટે અનેક અંગરક્ષકોની જાળ પાથરવી પડે છે. એટલે દુઃખનું પ્રથમ કારણ જીવો પ્રત્યેની અમિત્રતા છે.
બીજું દુઃખી અને દલિતવર્ગ પ્રત્યે દયા ધરી નથી, તેના અપરંપાર અસહ્ય દુઃખોને જોવા છતાં દાઝ ઉદ્ભવી નથી તે બીજું કારણ છે.
ત્રીજું મેં પોતાની મેળે જ વેરને જન્મ આપ્યો છે. અને તે વૈરી જ્યારે મારી પાસે લેણું લેવા આવે છે ત્યારે મારી સહનશીલતા ગુમાવું છું. અને પાપનું વ્યાજ ચડાવું છું તે દુઃખનું ત્રીજું કારણ છે.
મારાથી અનેક વિષયમાં અતિ અતિ ઉત્કૃષ્ટ ગુણને ધારણ કરનાર જીવો પર પણ મને પ્રેમભાવ ફુરતો નથી. અર્થાત પ્રમોદ ભાવના શુષ્ક થઈ છે. એ દુઃખનું ચોથું કારણ છે.
આ ચાર કારણો એ મારા દુઃખનાં મૂળ છે. અને તે જ દુઃખ મારા મનમાં થાય છે. આટલું વિચારી હવે પશ્ચાત્તાપનો પ્રારંભ કરું છું.
अइक्कमो वयवइक्क मोवा कुबुद्धिओ सो अइयार दोसो । कडो अणायार पमायओ ते दासे खु निन्दामि पडिक्कमामि ॥ ३ ॥ व्यतिक्रमो च व्लतलङ्घनं वा कु बुद्धितः सोप्यतिचारदोषः । कृतस्त्वानाचार इह प्रमाद्य दोषान् हि निन्दामि विचिन्तयामि ॥ ३ ॥
