________________
૫૪
તેના અપૂર્વ ઓજસ અને સામર્થ્યને પણ સાથે સાથેજ સ્પષ્ટ કરી દે છે, તે કહેવાની હવે ભાગ્યેજ જરૂર હોય. શૈથિલ્યની ઉત્પત્તિ
હવે શૈથિલ્યનો તે વિકાર ક્યારથી શરૂ થયો હતો ? કોની અસરથી તે શરૂ થયો હતો ? અને ક્યાં તેને ટેકો મળ્યો હતો તે બહુ સંક્ષિપ્ત રૂપમાં જોઈ લઈએ.
શૈથિલ્યનું પ્રથમ કારણ મતભેદ છે. અને તે મતભેદ આ રીતે શરૂ થયો છે :
“વું ને મુક્ત – પર્વ સમર્ષ મવા સહુ વિદત નામને ! नातपुत्तस्स ★★★ भिन्न निगंठा द्वेधिकजाता, भण्डनजाता, विवादापन्ना अञ्जमङ्गं मुखसत्तीहि वितुदंता विहरन्ति ॥"
અર્થાત્ મેં એવું સાંભળ્યું છે કે એક સમયે ભગવાન બુદ્ધ) શાક્ય (દશ)માં શ્યામગામમાં વિહરતા હતા તે વખતે આ જ્ઞાતપુત્રના નિર્મથોમાં ધીભાવ (જુદાઈ) થયો હતો, તેઓનું ભાંડરું થયું હતું, અને તેઓમાં કલહ થયો હતો. તે જુદા થયેલા નિર્ગો પરસ્પર બકવાદ કરતા વિહરતા હતા.
(બૌદ્ધસૂત્ર : મજિઝમનિકાય : પૃષ્ઠ ૨૪૩-૨૪૫) ભગવાન મહાવીર પછી બુદ્ધદેવ શાક્ય પ્રદેશમાં વિહરતા હતા તે વખતની આ વાત છે. જ્યારે ભગવાન મહાવીર નિર્વાણ પામ્યા ત્યાર પછી આ તો સુરતની જ વાત છે. પરંતુ તે મતભેદ તો તુરતજ ઉપશાંત થયો હોવો જોઈએ.
ગણધર સુધર્મસ્વામી અને તેમના સુશિષ્ય બૂસ્વામી જ્યાં સુધી સંઘનો ભાર ચલાવતા હતા ત્યાંસુધી સંધશાન્તિ જળવાઈ રહી. પરંતુ તેમના નિર્વાણબાદ તુરતજ સાધુઓમાં બે તડ પડી ગયાં હોય તેમ લાગે છે.
જ્યારે કોઈપણ બહોળા સંઘને દોરનાર સમર્થ નેતા ન હોય તો તેમ થવું સ્વાભાવિક છે. ભવિષ્યમાં દિગંબર અને શ્વેતાંબરનાં ભેદો પડવાનું બીજારોપણ અહીંથી જ શરૂ થયું હોય તેમ સ્પષ્ટ જણાય છે. તડનું મુખ્ય કારણ
તડનું મુખ્ય કારણ પણ જિનકલ્પ અને સ્થવિરકલ્પના આગ્રહનો ઝઘડોજ હોય તેમ અનુમાન થઈ શકે છે. જૈન-દર્શન અનેકાંત છે. ભિન્ન ભિન્ન દ્રષ્ટિબિન્દુઓને
ધર્મપ્રાણઃ લોકાશાહ
