________________
૪૨
ક્રાન્તિમાંથી માનસીપૂજા એ મૂર્તિપૂજાથી શ્રેષ્ઠ છે એ જાતનો ફણગો લીધો છે અને તે દ્વારા વૈદિકધર્મમાં પણ તેનો પ્રકાશ ફેંક્યો છે.
આ સિવાય વેદધર્મમાં શ્રી શંકરાચાર્યના ગુરુ ગોવિંદાચાર્ય અને શિષ્ય સુરેશ્વરાચાર્ય, ઉલ્વાદિ વેદ ભાષ્યકારો પાશુપત ધર્મના કલિયુગના આદ્ય શિવાચાર્ય બકુલીશ, તેના અનુયાયી ભાસર્વજ્ઞ વગેરે જ્યોતિર્ધરો થયા છે. તેમણે સાહિત્ય અને તત્ત્વજ્ઞાનનાં ક્ષેત્રો ખેડ્યાં છે. ભક્તિ યુગ
હિન્દુ ધર્મના આ મધ્યમ યુગ પછી અર્વાચીન યુગમાં ભક્તિ મહાસ્યનો ફાલ વિકસે છે. જડક્રિયા અને શુષ્કજ્ઞાન બન્નેનો પરિહાર થાય છે.
કબીર, દાદુ, નાનક વગેરે મહાપુરુષો એ ભક્તિયુગના સ્રષ્ટાઓ છે.
બંગાળી આચાર્ય ચૈતન્યદેવ કે જેઓ વિ.સં. ૧૫૪૨-૧૬૧૦માં થઈ ગયા છે તેઓનો પણ આ ભક્તિ યુગમાં જબ્બર ફાળો છે.
આ રીતે આપણા ચરિત્રનાયક શ્રીમાન લોંકાશાહના કાળ સુધીનો એ વેદધર્મનો પણ સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ પૂર્ણ થાય છે. ક્રાતિની સમીક્ષા અને લોંકાશાહ
આવી રીતે હિન્દના ત્રણ મુખ્ય અને મહાન ધર્મો - વેદધર્મ, જૈનધર્મ અને બૌદ્ધધર્મમાં ક્રાન્તિની અનેક ચિનગારીઓ આવી અને બુઝાઈ ગઈ. એ ચિનગારીના ચિરાગ જ્વલંત ન રહ્યા. કારણ કે એ મધ્યયુગની ક્રાન્તિઓમાં પાંડિત્યનાં પરિસ્પંદન હતાં, વિતંડાવાદની ઝપાઝપી હતી, સત્યાગ્રહ કરતાં મતાગ્રહ તરફ વિશેષ લક્ષ્ય હતું. આને લઈને જ માનસિક હિંસા હતી, વેર હતાં; ટૂંકમાં ધર્મને નામે આ બધું હતું. તેમાં પણ હિન્દને માટે પંદરમો સૈકો મહા ભયંકર હતો. પઠાણોનો ત્રાસ પ્રજાને ત્રાહિ ત્રાહિ પોકારાવી રહ્યો હતો. ધાર્મિક ઝનૂને નિર્દયતાનું પૈશાચિક સ્વરૂપ પકડ્યું હતું. દેવદેવીની પૂજાને નામે મહા હિસાઓ થતી. ધર્મના ઠેકેદારો પોપશાહીની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચ્યા હતા, આ વખતે ભારતવર્ષની પ્રજા કે જેની ગળથુથીમાં જ ધર્મ અને તત્ત્વજ્ઞાન ભર્યા છે તેને એક સાચા ધર્મપ્રાણની, એક સાચા ક્રાન્તિકારની ખૂબ જરૂર હતી.
ધર્મપ્રાણઃ લોંકાશાહ
