________________
જૈન પરંપરામાં કહેવત પ્રચલિત છે. તેટલી મોટી ગ્રંથસંખ્યા તદ્દચિત હશે કે કેમ તે ભલે શંકાસ્પદ હોય, પરંતુ એટલું તો ચોક્કસ છે કે તેઓ તે કાળના એક મહાન ગ્રંથકાર હતા, અને તેમની સ્વકીય કૃતિના ૭૩ ગ્રંથો તો ખાસ નામાંકિત રીતે પ્રત્યક્ષ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. તેમની કૃતિમાં ન્યાય, યોગ, સાહિત્ય ઈત્યાદિ અનેક વિષયોનો સમાવેશ થાય છે. સાહિત્યવિષયક કોઈપણ વિષય એવો રહેતો નથી કે જે એમણે ન છેડ્યો હોય.
આગમો પરની ટીકાનો પ્રારંભ તેમનાજ શુભ હસ્તથી થયો હતો તેથી તે શ્રુતભક્તિનો પ્રથમ યશ પણ તેમને જ ફાળે જાય છે. વિશિષ્ટતા
તેમના સાહિત્યસર્જનમાં માત્ર પાંડિત્ય જ નહિ બલ્બ હૃદયનું ઔદાર્ય પણ પદે પદ સાંપડે છે. આ ઉદારતા એ તેમના જીવનની અપ્રતિમ વિશેષતા બતાવે છે. તેમનો આ ગુણ આખાયે જૈન સાહિત્ય-સંસ્કર્તાઓમાં અદ્વિતીય સ્થાન લઈ લે છે. ભગવાન મહાવીરના આગમોમાં રહેલા ઉદાર અને અનુત્તર સાપેક્ષાવાદના સિદ્ધાંતને સર્વદર્શન સમન્વયના પ્રગટ સ્વરૂપમાં મૂકી શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરીશ્વરે ખરેખર જૈન શાસનની અપૂર્વ સેવા બજાવી છે. તે દૃષ્ટિબિન્દુએ તે મહાત્માને કોટિશઃ ધન્યવાદ દાખવવા માટે તેમનો ગ્રંથ સ્વતઃ પ્રમાણભૂત થશે તેમ ધારીને અહીં માત્ર એકજ પ્રસંગનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. વિચારોનું ઔદાર્ય
चित्रा तु देशनैतेषां स्याद् विनेयानुगुण्यतः। यस्मादेते महात्मानो भवव्याधिभिषग्वराः ॥
एतेषां सर्वज्ञानाम् कपिलसुगतादीनाम् ॥ (તમે જે અહીં મહાત્મા કપિલ (સાંખ્ય), મહાત્મા બુદ્ધ (બૌદ્ધ), મહાત્મા મહાવીર, મહાત્મા કણાદ (વૈશેષિક), મહાત્મા ગૌતમ (નૈયાયિક) કે મહાત્મા કૃષ્ણચંદ્ર (હિન્દુ)ના નામની ખાતર અને તેમના વચનના સમર્થન માટે લડવા ભેગા થયા છો તે તમારો વ્યામોહ છે.) તેઓએ જે “આત્મા નિત્ય” છે, “આત્મા અનિત્ય' છે, “પરમેશ્વર કર્તાહર્તા છે, એ પ્રકારની જુદી જુદી દેશનાઓ આપેલી છે તે બધી તે તે વિનયો (શિષ્યો)ની અનુકૂળતા તરફ લક્ષ્ય રાખીને આપેલી છે.
ધર્મપ્રાણઃ લોંકાશાહ
