________________
સર્વધર્મ ઉપાસના
- યશવંત શુકલ
-
ન્યાયમૂર્તિ શ્રી મહેતા સાહેબ, ભાઈશ્રી અંબુભાઈ, યાસીનભાઈ, અસગરઅલીભાઈ, બંદુકવાલા સાહેબ અને સર્વ મિત્રો,
ભાઈશ્રી અંબુભાઈએ હમણાં જ જાહેર કર્યુ કે, સર્વધર્મ ઉપાસના એ વિષય મને આપવામાં આવ્યો છે. જ્યારે તેમણે મને બોલવા માટે આમંત્રણ આપ્યું ત્યારે મેં તે સહર્ષ સ્વીકાર્યું હતું, કારણ કે આવા પ્રયોગો વખતોવખત થતા નથી. આ એક બહુ સરસ અર્થપૂર્ણ સમારંભ યોજાયો છે, જે દ્વારા કેટલા બધા વિચારો, નવલા વિચારો, નવલી વાનગી આપણે પામ્યાં છીએ, અને તે પણ કુરેશી સાહેબ અને વસંત-રજબની યાદમાં. એટલે મારે ના પાડવાનું તો કારણ જ નહોતું. વળી બીજાં વ્યાખ્યાનોમાંથી મને ઘણું બધું શીખવા મળે એવો પણ સંજોગ હતો, પણ મેં શ્રી અંબુભાઈને પત્ર લખીને જણાવ્યું કે, તમે મારા માટેના વિષયને સર્વધર્મ ઉપાસના શબ્દ આપ્યો છે એને બદલે સર્વધર્મ સમભાવ કર્યો હોય તો કેમ ? અથવા સર્વધર્મ મમભાવ કે પછી સર્વધર્મ સમન્વય કહ્યો હોય તો કેમ ? આમ મારી મનગમતી વાત મેં કરી હતી. પણ એમણે કહ્યું કે "ના, તમે સર્વધર્મ ઉપાસના ઉ૫૨ જ બોલો એવો મારો આગ્રહ છે." આમ એમણે મને થોડોક મૂંઝવણમાં તો મૂકયો, પણ મારી મૂંઝવણ ઓછી કરવા માટે જ જાણે કે એમણે એક નાની પુસ્તિકા મને મોકલી આપી. એ હતી પૂ. સંતબાલજીની, "સર્વધર્મ – ઉપાસના. એનો મેં અભ્યાસ પણ કર્યો.
જ
હું જાણું છું કે, પૂ. મુનિ શ્રી સંતબાલજી જૈન સાધુ હોવા છતાં તેઓ સર્વધર્મના ઉપાસક હતા. એમણે એક સર્વધર્મપ્રાર્થના પણ રચી છે, જેમાં કેટલા બધા વિશ્વવંદ્ય ધર્મસ્થાપકોનાં નામ તેમણે સમાવ્યાં છે. એમાં ગાંધીજીનું પણ નામ લીધું છે, ગાંધીજીએ કોઈ ધર્મ કે પંથ નથી સ્થાપ્યો તોપણ. પૂ. સંતબાલજી જાણતા હતા કે ગાંધીજી ધર્મ જીવ્યા હતા. એટલે એમનું નામ પણ એમણે અંદ૨ મૂકયું છે. હવે પેલી પુસ્તિકા વાંચી ગયો, તોયે મારા મનની અવઢવ પૂરી શમી નહોતી, એનો મારે જાહેર એકરાર કરવો જોઈએ. એનું કારણ કે એ છે કે એક બીજાને સમજીએ
'
