________________
રાષ્ટ્રીય એકતા અને અખંડિતતાનાં પોષક પરિબળો
શ્રી અસગરઅલી એન્જિનિયર નિયામક, ઈન્સ્ટિટયૂટ ઑફ ઈસ્લામિક સ્ટડીઝ, મુંબઈ
હમણાં તમે યાસીનભાઈનું સુંદર વકતવ્ય સાંભળ્યું. જોકે એમની ઘણી વાતો સાથે હું સહમત નથી. પરંતુ આ જ રીતે સંવાદ ચાલતો રહેવો જોઈએ. હમણાં અહીં શ્રી ટી.યુ. મહેતાસાહેબની પુસ્તિકા 'ઈસ્લામનું રહસ્ય : સૂફીવાદ'નું વિમોચન થયું. શરૂઆતમાં હું એ વિશે જ વાત કરીશ. સૂફીવાદ એ ઈસ્લામની સુંદર ભેટ છે. એ સર્વવિદિત છે કે દરેક ધર્મના અલગ અલગ સંદર્ભો, ભિન્ન ભિન્ન હિતો અને જુદી જુદી વિચારધારાઓને દૃષ્ટિ સમક્ષ રાખીને તે મુજબના અર્થઘટન થઈ શકે છે અને દુનિયાનો કોઈ ધર્મ આ બાબતથી બચી શક્યો નથી. કદાચ અનેક લોકોને ખ્યાલ નથી કે ઈસ્લામમાં પણ એક-બે નહિ, સેંકડો સંપ્રદાય છે. એમાં પણ હિંદુ ધર્મ જેટલી જ વિવિધતા છે. જો અભ્યાસ કરીએ તો ખ્યાલ આવે કે ઈસ્લામના દ્વિતીય સૈકામાં જ તેના સેંકડો સંપ્રદાય અસ્તિત્વમાં આવી ચૂકયા હતા. એમાંના કેટલાય તો એવા હતા કે જે એકબીજાના લોહીના તરસ્યા હતા ! એ લોકો બિનમુસ્લિમને 'કાફિર' નહોતા માનતા પણ અન્ય સંપ્રદાયના ઈસ્લામના અનુયાયીને 'કાફિ૨' માનતા હતા અને એમની કતલ કરવાનો ફતવો
બહાર પાડતા હતા.
સૂફી ઈસ્લામની ચર્ચા કરું તે અગાઉ એક અન્ય બાબત પ્રત્યે અંગુલિનિર્દેશ કરવા માગું છું. એ બાબત અશ્ચર્યજનક છે કે ઈસ્લામમાં અત્યાચારોની શરૂઆત કટ્ટ૨પંથીઓએ નથી કરી પરંતુ રેશનાલિસ્ટો (બુદ્ધિવાદીઓ) દ્વારા થઈ છે. ઈસ્લામના પ્રથમ સામ્રાજ્ય ગણાતા ઉમનવી ખાનદાનની હકૂમત ખતમ થઈ અને એમણે જે કંઈ પગલાં ભર્યાં તે ઈસ્લામ વિરોધી હતાં. ઈસ્લામના ઉદય અગાઉ આરબોમાં જે રીતરિવાજ પ્રવર્તતા હતા તેને પુનર્જીવન આપવાની કોશિશ મનવીઓએ કરી. એમાં એક માત્ર ખલીફા અબ્દુલ અઝીઝ એવા હતા કે જે ઈસ્લામના પાયાના સિદ્ધાંતોનો અમલ કરવા માગતા હતા. ત્યારબાદ અબ્બાસી સત્તામાં આવ્યા ત્યારે એમને મુતજેકોએ સાથ આપ્યો, જે ઈસ્લામના એક બીજાને સમજીએ
૪૭
