________________
ભાઈ, અમારા રોજા ચાલે છે એટલે બીજા લોકો પણ બહાર રસ્તા ઉપર કેબીનોની અંદર જમી ના શકે. એ ના ચાલે. હું મુસલમાન, હું મારા ઘરમાં ગમે તે કરું. પણ, બહાર આવું તો નાગરિક થઈ જાઉ. નાગરિકના કાયદા અને કાનૂનો મારે પાળવા જ પડે. પછી હું એમ કહું કે, ના હું મુસલમાન છું એટલે આ લાલ લીટી ઉપર હું નહીં જાઉં. ગ્રીનલાઈટના ઉપર જ ક્રોસીંગ કરીશ. એ તો કઈ રીતે ચાલે ? સેંકડો ગામોમાં મંદિરો અને મઝારોને સરકાર ખર્ચ આપે છે એનું મેન્ટેનન્સ આપણે કરી શકીએ ? આજે હું પોતે મુસલમાન છું. પણ, મારે કહેવું પડે કે, સરકાર હજયાત્રીઓને રકમ ન આપી શકે. સબસીડી ના અપાય. કઈ રીતે અપાય ? મારી પણ તમન્ના છે કે હું હજ પર જાઉ. પણ, મારે મારા ખર્ચે જવું. સરકાર એના બજેટમાં કઈ રીતે મૂકી શકે. તિરુપતિ કે જમ્મુના મંદિરનો ખર્ચ ગવર્નમેન્ટના બજેટમાં મુકાય ? લોકોને પોતાને જે કરવું હોય તે કરે તમારે જે કરવું હોય તે કરો. કોઈ કહે કે હું કોઈમાં નથી માનતો. તો એને છૂટ છે કે ના માન. કોઈ કહે કે મને આમાં માનવું છે, એને પણ છૂટ છે. જેને જે કરવું હોય તે છૂટ છે. "ઘેટ્ ઈઝ ધ મીનીંગ ઑફ સેકયુલારીઝમ” અને તે લીધા વગર રસ્તો નથી. મુસલમાનોને સલમાન રશ્દીની બુક નથી ગમતી. હું પણ સામે ચાલીને કહું છું કે, બુક એકદમ ગંદી છે. પણ, છતાં મારાથી એમ ના કહેવાય કે, મારા મિત્ર પ્રોફેસરને વાંચવું છે તો એનાથી ન વંચાય.
મને તો આજે ખુશી એ થાય છે કે આવી એક મીટીંગ ગાંધીયન સંસ્થા તરફથી રાખવામાં આવેલી છે. આજે સવારે મારા મિત્રે કહ્યું કે તમે અંગ્રેજીમાં લખો તો કોણ વાંચે ? વાંચનાર કેટલા ? વાત બિલકુલ સાચી. એ વાત લોકો સુધી પહોંચતી નથી. પણ છેલ્લે આ વાતને બહાર લાવવી જ પડશે. કોઈપણ સરકારી ઉદ્ઘાટન થાય, મૌલવી કુરાનની કોઈ આયાત પઢી જાય. આ બાજુ કંઈક સંસ્કૃતના શ્લોકો ગવાય. પણ, જો સરકારી ફંકશન છે તો એમાં આ કઈ રીતે થઈ શકે ? સરકારી ઑફિસમાં આ કઈ રીતે થાય ? અમેરિકા એ રીતે બહુ રિલીજીયસ દેશ છે. પણ, સાથે સાથે સૌથી વધારે સેકયુલર દેશ છે. ધર્મ અને સ્ટેટ એમાં લાઈન એટલી મોટી પડી ગઈ છે કે, તમારે ત્યાં જે કરવું હોય તે કરો, સરકારી ખર્ચે કંઈ પણ ના થાય. સરકારી અમલદારો કંઈ પણ ના કરી શકે. સરકારી ઑફિસોમાં પણ કંઈ ન થઈ શકે.
ઈલેકશનમાં ધર્મનો ઉપયોગ થાય છે. શા માટે ? એમ કહેવું સહેલું છે, કે એક બીજાને સમજીએ
૩૯