________________
ધર્મપુરુષ કે પુરુષ રહેતું નથી, પણ યુગપુરુષ બની જાય છે. ગાંધીજી આવા એક યુગ પુરુષ હતા, યુગ પ્રવર્તક સપુરુષ હતા !”
આખા ભારતના લોકોએ એમ અનુભવ્યું કે “ગાંધીજી આપણા ઘરનો માણસ છે'. આવું જ કંઈક એમના વારસદાર પં. જવાહરલાલ વિશે પણ કહી શકાય. આ રીતે ગાંધીજીને લીધે પં. જવાહરલાલ, અને પં. જવાહરલાલ અને સંત વિનોબાને લીધે ભારતના આ સંતોના દ્વારા ભારત પિતે જગદ્ગુરુ જેવું બની ગયું.
કેટલાક લોકોને લાગે છે કે, “મુસ્લિમનું બહુ તાણે છે.” ગોડસેએ એથી તે ગોળી મારી હતી! પણ ગેળીએ ગાંધીજીને નહીં, બલકે ધર્મના નામના કોમી ઝનૂનને ગોળી મારેલી.
હિંદુધર્મને સર્વધર્મ સમન્વયની સુંદર વ્યાસપીઠ મળી છે. સંભવ છે, આમાં જૈન ધર્મને જ મટે ફાળો હાય! શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીની આ વાત ગાંધીજીએ ઝીલી એટલે આજે જે સમાજગત સાધનામાં હિંદુ-મુસ્લિમ એકતા અમલી બને તો આખા જગતમાં સર્વધર્મ સમન્વયના માધ્યમે માનવ માનવ વચ્ચેની એકતા સ્થપાઈ જાય! ગાંધીજી, જવાહરલાલ અને આખું ભારત આજે જેમ રાજનીતિની દ્રષ્ટિએ મુસલમાન સાથે છે, તેમ માનવ માનવ વચ્ચેની બંધુતા અને એક્તાની દિષ્ટએ પણ હિંદુમુસ્લિમ એકતાને ખપમાં લગાડવી જોઈએ.
