________________
૮૩
અને સશાધન માટે પ્રયત્ન કરતા રહેવા. બહુમતીનું પણ કવ્ય છે કે લઘુમતીને પૂરું સ્વાતંત્ર્ય આપી, તેની સાથે ન્યાયપૂર્વકના વર્તાવ રાખી, તેના અભિપ્રાયને પૂરા પ્રચાર કરી બહુમતી ખની શકે તેવી તક આપવી, પરંતુ કાઈ જૂથ સમજદારી અને જવાબદારી ચૂકી, લેાકમત ઘડવાને બદલે ખજર, તાકાના, અને શેરીની લડાઈ દ્વારા પ્રશ્નના નિવેડા લાવવા મથે તે અરાજકતા અને અંધાધૂંધી ફેલાઈ જાય, જે લેાકશાહીને જ ગળી જાય; એટલે પ્રજાના પાયાના ધર્મ જ ચુકાઈ જાય. પરસ્પરના વાત ત્ર્યની રક્ષાને બદલે ટાળાની હિંસાને જ જો સત્તા પ્રાપ્તિનું સાધન અનાવાય તે ચેતવા જેવું છે.
લેાકનીતિ ઘડનારી પ્રજાશક્તિ તૂટી જશે તે ત્યાં સરમુખત્યારી આપે!આપ શરૂ થશે.
સસલુ
મહા દ્વિભાષી રાજ્ય વખતે ખરેખર મુંબઈ—ગુજરાતમાં એવી જ સ્થિતિ પ્રવર્તી ગઈ. મહાગુજરાતની માગણી કરનારા અને મુંબઈ સહિતના મહારાષ્ટ્રની માગણી કરનારાએ પાર્લમેન્ટ કે પેડુતપેાતાના રાજ્યના કાયદાના સંશોધનને નેવે મૂકી હિંસા, તાફાન, અન્યભાષી પ્રજા પર આક્રમણ જેવી નિલેાકશાહી પદ્ધતિ આચરી અને અંધાધૂંધીએ માઝા મૂકી. ચાતરફથી વાદવિવાદપૂર્ણ અને પૂર્વગ્રહ ભરેલાં નેતાઓનાં નિવેદના આગ એકવા લાગ્યાં આ પૂરમાં ભલભલા આગેવાના તણાઈ ગયા. કહ્યું છે કે
