________________
સત્યાર્થીને જેમ સંકટા ઘેરી વળે છે, તેમ શક્તિ પણ વધે છે. એટલે તે ક્રમે ક્રમે સંકટોને નિવારતા જાય છે અને એવા પ્રયત્નમાંથી એને સુખ સાંપડે છે. બીજા જોનારને એનું બાઘુ દુ:ખ ભલે ગમે તેવું આકરું લાગે પણુ સત્યાર્થીને તે એમાં પણ મેાજ જ હોય છે. એટલું જ નહિ પણ એ તેા એમ પણ કહે છે કે—
સુખ કે સાથે શિલ પડી, વિસર જાવે રામ; અલિહારી વ દુ:ખી, પલપલ સમરે રામ.
સારાંશ કે સત્યાથી જે સુખને તલસી રહ્યો છે, તે એને અંતરમાંથી જડે છે. એટલે અસત્યવાદીના માની લીધેલા મહા સુખની એને કશી કિમત લાગતી નથી. આ રીતે બન્ને દૃષ્ટિમાં મેટા ભેદ છે. એટલે સત્યાથી સત્યને ચીટકીને ટકી રહે છે. પેાતે ઈશ્વરમય થતા જાય છે. ઈશ્વર એટલે સર્વશક્તિમાન પુરુષ. ગીતા કહે છે કે એવા શ્વર સૌમાં છે, સૌ ઈશ્વરમય છે.” એ કાઈ ને સુખદુઃખ આપતા નથી. ન્યાય પશુ ચૂકવવા બેસતા નથી, પણ એ સર્વશક્તિમાન હોઈ તે એના પ્રકાશે સત્ય અને ન્યાય જળવાઈ રહેતા હોઈ તે, સ્વભાવે બનતી ઘટનાઓને પશુ લેાકા આ ઈશ્વરે કર્યુ., આ ઈશ્વરની માયા, એવા શબ્દપ્રયાગ કરે છે. જો એ પ્રયાગથી અભિમાન ઓછું થતું હોય અને સત્પુરુષાર્થને માર્ગે ઉત્સાહ, ઉલ્લાસ સ્ફુરતાં હેાય તે! એ પ્રયાગ સાધક છે,
અન્યથા બાધક છે.
જૈન સૂત્રા કહે છે :
જીવ અને પરમાત્મા જુદાં નથી. માત્ર આવરને લીધે જુદાં છે. એ આવરણ ટાળવાના પ્રયત્ન કરવા ઘટે. એમાં ઈશ્વરવાદ કે અનીશ્વરવાદના ઝઘડામાં પડવાની જરૂર નથી.
સત્યાર્થીને જેમ દુઃખ પડે છે, તેમ અસત્યવાદીને પણ એકદા તે પડે છે. પશુ એવા બનવા માટે ભારે શ્રદ્દાની જરૂર છે. પાતાને સૂઝેલા નાનકડા સત્યને વફાદાર રહેવા જતાં ઘણા મોટા
૧૬
