________________
૨૪૮
ગીતા દર્શન
ચડાવનારને ભલે મૂરખ કે ગાંડો લાગે, પણ તેવા પુરુષનું જ્ઞાન તો સૂર્યની જેમ પ્રકાશમય બને છે. એટલે કે પોતે પોતાના તેજે ઝળહળે છે અને બીજાને પણ પ્રકાશદાયક બને છે. એવો પુરુષ જ્યાં જાય ત્યાં તેના આત્માના અજવાળાથી વાતાવરણ પ્રકાશમય બની જાય છે.
શ્રીકૃષ્ણગુરુએ આત્મજ્ઞાનને પરંજ્ઞાન એટલા માટે કહ્યું કે, સર્વ જ્ઞાનમાં શ્રેષ્ઠ જ્ઞાન એ જ છે. એ જ્ઞાન વિના અજ્ઞાન કદી ટળતું નથી.
અહીં સૂર્યની ઉપમા આપવાનાં ઘણાં કારણો છે. સૂર્ય પોતે નિર્લેપ અને દૂર રહેવા છતાં પોતે પ્રકાશે છે અને બીજા પદાર્થોને પ્રકાશમાં લાવી મૂકે છે. સ્થાવર અને જંગમનો તે આત્મા છે. તે જ રીતે આત્મજ્ઞાન જીવને નિર્લેપ બનાવે છે, ને પોતાને અને પરને સહુને પ્રકાશ દેનાર બને છે. અને આવો જ્ઞાની સહુ પ્રાણીને ટેકારૂપ બને છે. સૂર્યનો પ્રકાશ જેમ તીવ્ર તેજવાળો છે, તેમ આત્મજ્ઞાનનો પ્રકાશ પણ તીવ્ર તેજવાળો છે, અને તે અંતરની ઊંડી ગુફામાં રહેલા પરમાત્મતત્ત્વનાં દર્શન કરાવે છે.
तबुद्धयस्तदात्मानस्तन्निष्ठास्तत्परायणाः । गच्छंत्यपुनरावृतिं ज्ञाननिर्धूतकल्मषाः
|| ૧૦ ||
તેમાં આત્મા (હૈયું) મતિ નિષ્ઠા, તત્પરતાય જેમનાં; ઘોવાયાં શાનથી પાપો, તે ફરી જન્મતા નથી. ૧૭
(હે પરંતપ ! આમ ખરું આત્મજ્ઞાન થયા પછી) હૃદય એ (જ્ઞાન)માં જોડાઈને એ મય થઈ જાય છે, બુદ્ધિ પણ તન્મય થાય છે. હૃદયના ઊંડાણમાંથી ઉપજેલી નિષ્ઠા પણ તન્મય થઈ જાય છે અને તેવા પુરુષ તે (જ્ઞાન)માં જ તત્પર બને છે. (આવી દશા થવાથી અંતે) જ્ઞાનથી પાપમાત્ર ધોવાઈ જાય છે, અને તેવા પુરુષો અપુનરાવૃત્તિરૂપ મોક્ષને પામે છે, ત્યાંથી ફરીને તેવા કોઈ પણ પુરુષને આ દુનિયામાં આવવાપણું રહેતું નથી.
નોંધ : ઉ૫૨ના શ્લોકમાં હૃદયને સૂચવવા માટે 'આત્મા' શબ્દ મૂકયો છે. આત્મજ્ઞાન થયા પછી હૃદય જ્ઞાનમય થવાથી શ્રદ્ધા દઢતમ બને છે. વહેમ, લાલચ, પામરતા અને ભય દૂર થાય છે. બુદ્ધિ જ્ઞાનમય થવાથી વિવેક, જિજ્ઞાસા અને જાગૃતિ પરિપકવ થાય છે. આચારવિચારો પવિત્ર થઈને, કુતર્કો, વિકલ્પો વગેરેની પજવણી બંધ થાય છે. આથી તત્પરના અને એકાગ્રતા જામે છે અને આમ થવાથી નવાં કર્મબંધન અટકે છે અને જૂનાં કર્મો ધોવાઈ જાય છે. એટલે
