________________
વચલો ગાળો એવો ગયો કે શ્રમનિષ્ઠા ગુમાવી દીધી છે. બાળક જન્મે ત્યારથી ક્રિયા કરવા મંડી પડે છે. માતૃ ધાવણ પણ હલનચલનથી જ પચે છે. પણ આપણી કેળવણીએ એવી સ્થિતિમાં મૂકી દીધા કે જે વધારે ભણે તે અક્કડ થઈને બેસી રહે. હુકમ કર્યા કરે. આથી શ્રમજીવી અને બુદ્ધિજીવી એમ બે ભાગલા પડી ગયા છે. હવે આપણા યુવાનો જાગ્યા છે. ભૂમિસેના કરીને વધુ અનાજ ઉત્પન્ન કરવાનું સ્વીકાર્યું છે. હમણાં વટવા આગળ વિદ્યાર્થીઓએ રસ્તો બાંધ્યો છે. આબુ ઉપરનું નખી તળાવ શ્રમયજ્ઞથી થયું છે. આવું કામ તમે સંઘબળથી કરી શકો.
આપણે ભણતર સાથે ગણતર પણ શીખવાનું છે. કેળું ખાતા હોઈએ અને ખાધા પછી, છાલ રસ્તા ઉપર નાખી દેશો તો કોઈ લપસી પડશે. કોઈનો હાથપગ ભાંગી જાય. હમણાં એક માણસનો પગ ભાંગી ગયો. કેળું ખાતાં ખ્યાલ પણ નહીં હોય કે હું કેટલી કુસેવા કરી રહ્યો છું ! રસ્તામાં ઝાડે જંગલ જવાની વાત પણ એવી જ છે. જ્યાં ત્યાં ગંદકી, રેલ્વેમાં, બસમાં ટિકિટ ન લેવી એવી એવી ચોરી કરીએ છીએ. હમણાં રવિશંકર મહારાજ એક સ્ટેશને ઊતર્યા. ટિકિટના પૈસા આપવા ગયા કોઈએ કહ્યું, હવે ઊતરવાનું આવ્યું છે શું કરવા આપો છો ? મહારાજે કહ્યું, ગાડી મારી છે ચોરી ના થાય. કુદરતનો કાયદો છે. સંયમથી જીવો જો ગફલત થઈ તો ખાડામાં પડી જઈશું સંયમની શક્તિ જેટલી ખીલે તેટલી તંદુરસ્તી વધે આની વિરુદ્ધ વર્તનથી જ બંધન અને પરાધીનતા આવતાં હોય છે.
એક દિવસ શિક્ષકોની સભા રાખી હતી. મહારાજશ્રીએ કહ્યું : શિક્ષક એક રીતે સમાજનો સેવક છે, બીજી બાજુ તે ગુરુ પણ છે જ. આમ વિચાર કરીએ તો શિક્ષકની મોટી જવાબદારી ઊભી થાય છે. સમાજ પણ એ શિક્ષકની ધારણ-પોષણની જવાબદારી અદા કરે. આજે શિક્ષણ લીધા પછી જે ફાલ તૈયાર થાય છે તે શોષણ કરવાનું જ શીખતો હોય તો પછી એ શિક્ષણનો શો ઉપયોગ ? સા વિદ્યા યા વિમુક્તયે. એ શિક્ષણનો આદર્શ હોવો જોઈએ પણ આજે વધુ ધન કેવી રીતે મળે તે ભણતરનો હેતુ બની ગયો છે. થોડા પણ એવા શિક્ષકો નીકળે કે જે તપસ્વીનું જીવન જીવીને શિક્ષણક્ષેત્રમાં પડે તો આનો ઉકેલ નીકળી શકે. ૧૬
સાધુતાની પગદંડી
