________________
પ્રચાર વિભાગનું કામ મુખ્યત્વે વિદ્યાર્થીઓનું રહ્યું છે. તે સૌની સેવામાં પણ લલ્લુભાઈ અને ભગુભાઈની જોડીને ન ભુલાય. જો કે તેમાં વ્યાયામમંડળ તથા ખાસ કરીને તેમના પર રામજીભાઈની છાપ એ હું સમજી શક્યો છું. પ્રાર્થના વિભાગની તો હજુ હવે કસોટી થવાની છે, પણ મને લાગે છે કે બબુજીભાઈ, લલ્લુભાઈ અને અંબાલાલભાઈ તથા મગનભાઈ જોષી અને ચુનીભાઈ વગેરેની સતત ખંત રહેશે તો એ સફળ થશે. શિવાભાઈ ખેતીવાડીવાળા જ્યાં લગી અહીં રહેશે ત્યાં લો તો વણમાગ્યે આ સંઘના દરેક ખાતાંને મદદ મળી જ રહે એ એમની અત્યાર લગીની કામગીરી પરથી મને સહેજે જણાય છે. - ભાલ નળકાંઠા વિભાગનું હજુ સ્થાનિક કાર્ય ખાસ આવ્યું નથી એટલે શું કહી શકાય? પણ મગનભાઈ સુખલાલભાઈની ધગશ જોતાં તેઓ બીજાની પણ આ કાર્યમાં સંપૂર્ણ ઈચ્છાપૂર્વક મદદ મેળવીને તે દ્વારા ભાલ નળકાંઠા વિભાગમાં સક્રિય કાર્ય કરી બતાવશે. એ આશા અસ્થાને આજે તો નથી જ લાગતી. આ કાર્ય જ આજે આપણાં બધાં કાર્યોનું કેન્દ્રસ્થળ છે. એ વારંવાર કહેવાનું ભાગ્યે જ હોય ! મગનભાઈ કમિંજલા અડતાલીસીના પર્યટનમાં પૂરેપૂરા કે અમુકઅંશે પણ સાથે જ વિચરે એ સંભાવના છે.
હરિજન સંપર્ક વિભાગનું કદાચ તત્કાળ જ કાર્ય આવી પડે. હરિજન છાત્રાલયની પુનરાવૃત્તિ થયા બાદ તેમનું કાર્ય વિસ્તરશે. ચમાર અને ભંગી ભાઈઆનાં નાનાં મોટાં બસના છોડાવવાં તેમની મુશ્કેલીઓમાં સક્રિય સહાનુભૂતિ રાખવી, તેમના શિક્ષણમાં સક્રિય રસ લેવો વગેરે આ વિભાગને લગતાં કાર્યો રહેશે.
વિરમગામ ચતુર્માસમાં ચમારભાઈનો સંપર્ક તો ભાનુભાઈ તથા છોટુભાઈ ભટ્ટ વગેરેને લીધે થયો. ભંગીભાઈઓનો પણ ગોવિંદભાઈ વગેરેને લીધે થયો.
છેલ્લાં હરિજનવાસની રાત્રિસભાઓ અને નિવાસને લીધે ખૂબ પ્રેમ સંબંધ બંધાયો. આલાભાઈ, સોમાભાઈ, ત્રિભોવનભાઈ, દીપાભાઈ વગેરે ભાઈઓને જોતાં ચમાર કોમની પ્રગતિ સ્પષ્ટ દેખાઈ આવે છે. એ દષ્ટિએ ભંગીભાઈઓની પ્રગતિ ઓછી લાગે. જગતમાં મહાન સેવાપદને અને ખરે જ ઋષિ-પદને છાજે તેવું કાર્ય તો તેઓ જ કરે છે. એટલે એમના તરફ હવે વિરમગામવાસીઓએ બહુ જ મુખ્ય ધ્યાન આપવું ઘટે છે.
"હરિજન છાત્રાલય” પુનઃ શરૂ થયા બાદ તેમાં તેમને પણ સ્થાન મળે એ વાતો વહેતી થઈ છે. આલાભાઈ વગેરેનાં મન પર આ વાતની અસર પણ દેખાય છે.
વિરમગામમાં ચાતુર્માસ
૨૫