________________
ઘણાં માબાપો, ઘણી સ્ત્રીઓ, ઘણા પુરુષો, ઘણા મિત્રો, ગુરુઓ, શિષ્યો પોતપોતાનાં ગણાતાંઓ બીજા કોઈને પોતાનાથી વધુ મહત્ત્વ ન આપે એવો આગ્રહ રાખતાં હોય છે. આ વૃત્તિ કાઢી નાખવા જેવી છે. આવી વૃત્તિને ટેકો ન આપી શકાય, પણ એટલી જરૂર ચીવટ રાખવી જોઈએ કે પોતાના ગમે તેવા પવિત્ર સંબંધો પણ નિદાન પોતાનાંઓથી તો ન જ છુપાવવા, ગુપ્તતા ગમે તેવી નિર્મળ હોય, તો તેમાંથી વહેમ જન્મે છે અને હળવું જૂઠાણું પોષાય છે. આમાં જૂના સંબંધીઓને અસંતોષ થાય તેમ જ નવાંનો રાગ અરસપરસ અને સમાજને પણ નુકસાન કરે. માટે નવાં સંબંધીઓ સાથેનો પ્રેમ સંબંધ ખુલ્લો અને વધુ ને વધુ કાર્યસાધક બનાવવાનો પ્રત્યન ચાલુ રાખવો જોઈએ. પરિણામે ઈર્ષ્યા કે કદાગ્રહથી ઊભો થયેલો પોતાના પૂર્વ સંબંધીઓનો અસંતોષ છેવટે ખરી પડશે.
સહજ આકર્ષણ જ્યાં જ્યાં થતું હોય ત્યાં ત્યાં સંબંધો ભલે બંધાય, તે બંધાયેલા સંબંધોને તોડવાની કોઈ જરૂર નથી, પણ એ સહજ આકર્ષણજન્ય સંબંધોને વધુ ને વધુ વ્યાપક બનાવવા માટે તેમાં નિર્લેપતા અને પવિત્રતા ભરવાનો પ્રયત્ન ચાલુ રાખવાની જરૂર છે જ. વિશ્વાત્સલ્ય : ૧-૮-૧૯૪૮
પ્રશ્નોત્તરીઃ ૧૧ પ્ર. શ્રી અરવિંદાના માર્ગ સાચો કે મહાત્માજીનો ?
ઉ. તમારી જેમ ઘણા લોકો આવા પ્રશ્નો કરતા હોય છે. પરંતુ હું તેઓને કહુ છું કે આ જગતમાં કોઈ માર્ગ સર્વાગ સંપૂર્ણ હોઈ શકે નહિ. બધું જ સત્ય અપેક્ષિત સત્ય હોય છે. દુનિયાના પ્રખર વૈજ્ઞાનિક શ્રી આઈન્સ્ટાઈન આથીજ સાપેક્ષવાદ પર ભાર આપે છે. જૈનગ્રંથો અને ગીતામાં તો સાપેક્ષવાદ ભર્યો જ પડયો છે. એકવાર સાપેક્ષવાદને સ્વીકાર કર્યો કે પછી આપોઆપ આ બધા પ્રશ્નોનો ઉકેલ એમાંથી મળી રહે
પ્ર. તો એમ પૂછી શકું કે શ્રી અરવિંદોની વિચારસરણી પકડવી જોઈએ કે ગાંધીજીની?
ઉ. એ બન્નેની વિચારસરણીઓ પકડવા જેવી છે, અને પોતપોતાની રીતે બન્ને સાચી છે.
પ્ર. બે સત્ય પરસ્પર વિરોધી હોઈ શકે?
૧. વિરોધી તો ટૂંકી દૃષ્ટિથી લાગે છે. ખરું જોતાં એમાં વિવિધતા હોય છે. દા.ત. શ્રી અરવિંદો બાહ્ય રીતે નિવૃત્તિ માર્ગના સમર્થક છે. જ્યારે મ. ગાંધીજી પ્રશ્નોત્તરી
૧૭૭
