________________
પાઠ - ૩૧
44124 – [Part - V]
બહુવતિ સમાસ લક્ષણ :- સામાન્યથી જે સમાસમાં પૂર્વપદ વિશેષણ હોય, ઉત્તરપદ વિશેષ્ય હોય અને આખો સમાસ બીજા કોઈ પદનું વિશેષણ હોય ત્યારે આ સમાસ જાણવો. બહુવ્રીહિ સમાસ વિશેષણ છે. તેથી તેના વિગ્રહમાં વિશેષ્યની જાતિ અને વચન પ્રમાણે તથા અર્થના સંબંધને અનુસારે “યત્ સર્વનામના છ એ વિભક્તિના રૂપોના પ્રયોગો થાય છે. આ સમાસ અન્ય પદ પ્રધાન છે.
ચન્ના કયાં રૂપનો ક્યા સ્થાને ઉપયોગ કરવો તે સમાસના વિશેષ્ય પરથી નક્કી થાય. દા.ત. - પુલિંગમાં :જ દ્વિતીયા :- નમ્ ૩૬ યમ્ : = નઇથો ગ્રામ:
અર્થ :- મળેલું છે પાણી જેને તેવું ગામ. જ તૃતીયા - રથ યેન : = રથ: અશ્વ:
અર્થ - વહન કરાયેલ છે રથ જેના દ્વારા તેવો ઘોડો. જ ચતુર્થી :- માનીત મનને યૌં સ: = માનીતોનનઃ વાર્તઃ
અર્થ - લવાયેલ છે ભોજન જેના માટે તેવો બાળક. પંચમી :- નિતા: ગર: યા : = નિતારિ: વેશ: અર્થ:- નીકળી ગયેલા છે દુશ્મનો જેમાંથી તેવો દેશ. ષષ્ઠી - વદુ ધનં યસ્થ : = દુધનો નર: અર્થ – ઘણું બધું ધન છે જેનું તેવો માણસ. સપ્તમી:- નૈવણમ્ ૩૯ મિન્સ: = Rવો : સમુદ્ર
અર્થ:- ખારું છે પાણી જેમાં એવો તે સમુદ્ર. - નપુંસકલિંગમાં - છે દ્વિતીયા - નશ્વમ્ ૩૦ વત્ તત્ = ૦થો વનમ્ |
અર્થ :- મળેલું છે પાણી જેને તે વન. - સ્ત્રીલિંગમાં :
સપ્તમી -તમ્ વીનમ્ ચ સી = ૩નવીના મૂ: છે સરલ સંસ્કૃતભ-૧ ( ૪૮)
પાઠ-૩ ૧૪
