________________
=
(૨) વધુ વધાતિ કૃતિ વસુધ્ધ = સોનાદિને ધારણ કરનાર પૃથ્વી. અહીં ‘T’ ધાતુના અંત્ય ઞ નો ઝ ન થયો.
(૭) ક્યારેક ધાતુને અન કે ફ્ન પ્રત્યય પણ લાગે.
દા.ત. (૧) નાં મૂલયતીતિ વંશમૂળઃ = વંશને શોભાવનાર. (૨) મધુ વિનતીતિ મધુપાયી = ભમરો, મધ પીનાર.
=
(૮) વિગ્રહમાં પૂર્વપદ સુ, ટુલ્ કે વુર્ અને ઉત્તરપદ કર્મણિરૂપ હોય તો સ્વરાંત ધાતુમાં ગુણ કરીને ઞઉમેરાય, વ્યંજનાંત ધાતુઓમાં એમને એમ અ ઉમેરાય. દા.ત. (૧) ૩:ઘેન નીયતે = વુર્ણય: - દુ:ખેથી જીતી શકાય તેવું. (૨) ૬ઃઘેન લભ્યતે = ઉર્જામ: = દુઃખેથી મેળવી શકાય તેવું. (૩) સુલેન નમ્યતે = મુત્તમઃ = સુખેથી મેળવી શકાય તેવું. કેટલાંક અનિયમિત ઉપપદ તત્પુરુષ સમાસો
(૧) લલાટ તપતિ રૂતિ તત્તાતંતપઃ = કપાળ જેનું ચમકે છે, પુણ્યશાળી (૨) રાત્રૌ વરતિ રૂતિ / નિશાયાં ધરતીતિ - રાત્રિપરઃ / નિશાપરઃ રાતે ભટકનાર રાક્ષસ
=
(૩) પ્રિય વવતિ કૃતિ પ્રિયવવા = પ્રિય બોલનારી
–
(૪) આત્માનં પષ્ઠિત મન્યતે રૂતિ ઽિતમન્યઃ = પોતાની જાતને પંડિત
માનનાર, અભિમાની.
(૫) ન સૂર્ય પશ્યન્તિ કૃતિ = ઞસૂર્યપશ્યાઃ = સૂર્યને પણ ન જોનાર પહેલાના કાળની રાણીઓ.
વૈ:ત્ય = ઊંચે કરીને આ રીતે અવ્યય સાથે પણ ઉપપદ તત્પુરુષ સમાસ થાય છે.
–ઃ તત્પુરુષ સમાસમાં શબ્દોમાં થતા કેટલાંક ફેરફારો ઃકર્મધારય અને બહુવ્રીહિ સમાસમાં મહત્ નો મહા આદેશ થાય છે. દા.ત. (૧) મહાવેલઃ = મહાશ્વાસૌ રેવશ્વ - મોટા દેવ
(૨) મહાવા ુ: = મોટા હાથવાળો [બહુવ્રીહિ સમાસ.] પણ, મહત્તેવા માં મહાક્ષેવા ન થાય.
કા૨ણ કે ષષ્ઠી તત્પુરુષ સમાસ છે. મહતઃ સેવા = મહત્તેવા જીજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૧ ૯૪ર૪ર ETLETTEપાઠ-૩૦૪૪
