________________
દા.ત. (૧) શા: પ્રિય: યસ્ય સઃ = શાપ્રિય: (બહુવ્રીહિ)
शाकप्रियः
पार्थिवः
शाकपार्थिवः
સામાસિકપદ
ઉત્તરપદ
મધ્યમપદનોલોપ
અર્થ :- શાક જેને પ્રિય હોય તેવો રાજા.
(૨) સ્તુરીપ્રધાન: પૃ: = સ્તુરીį: = કસ્તુરી જેમાં મુખ્ય છે તેવું હરણ. (૩) મેમુનામા પર્વતઃ = મેરુપર્વતઃ = મેરુ નામનો પર્વત.
(૪) હિમાલયનામા પર્વતઃ = હિમાલયપર્વતઃ = હિમાલય નામનો પર્વત. (૫) પપૂરો વૃક્ષ: = ત્પવૃક્ષઃ = ઈચ્છા પૂરના વૃક્ષ *** કર્મધારય તત્પુરુષ સમાસ સંપૂર્ણ
૪. દ્વિગુ તત્પુરુષ સમાસ
જેમાં પૂર્વપદમાં સંખ્યાવાચક વિશેષણ હોય તથા સમાસમાં સમૂહની વિવક્ષા હોય તો આ સમાસ થાય અને નપુંસક એકવચનમાં આવે.
=
દા.ત. ત્રયાળાં મુવનાનાં સમાહાર: = ત્રિભુવનમ્ અર્થ :- ત્રણ ભુવન પખ્તાનાં પાત્રાળાં સમાહાર: = પખ્તપાત્રમ્ અર્થ :- પાંચ પાત્રાનો સમૂહ નિયમ :– ૧. ઉત્ત૨૫દમાં અંતે અ હોય તો રૂં થાય અને સ્ત્રીલિંગમાં આવે. દા.ત. ત્રયાળાં તોળાનાં સમાહાર: - ત્રિલોજી અર્થ :- ત્રણ લોક પવાનાં વટાનાં સમાહારઃ = પર્શ્વવટી = પાંચ વડલાઓનો સમૂહ. અષ્ટાનાં અધ્યાયાનાં સમાહાર: - અષ્ટાધ્યાયી = આઠ અધ્યાયવાળું સૂત્ર પાણિનિ વ્યાકરણ.
=
=
પરન્તુ પાત્ર અને ભુવન શબ્દ ઉત્ત૨૫દમાં હોય તો ઉપરોક્ત મુજબ જ થાય. દા.ત. પશ્ચપાત્રમ્ = પાંચ પાત્રા
ઉત્ત૨૫દમાં અંતે ઞ, અક્ષ, અજ્ઞ હોય તો વિકલ્પે થાય.
દા.ત. પશ્વાનાં વાનાં સમાહાર: પશ્વવી / પશ્વવત્વમ્ અર્થ :- પાંચ ખાટલાઓનો સમૂહ. પખ્તાનામનાનાં સમાહાર: = પખ્વાદ્દી અર્થ :- પાંચ અંગોનો સમૂહ ઉત્ત૨૫દમાં અંતે દીર્ઘ સ્વર હોય તો તત્પુરુષના સામાન્ય નિયમથી હ્રસ્વ થાય. દા.ત. સપ્તાનાં પૃથ્વીનાં સમાહાર: રૂતિ સપ્તવૃથ્વિ અર્થ :- સાત પૃથ્વી
પબ્ધનુ : અર્થ :- પાંચ ગાયો
હજી સરલ સંસ્કૃતમ્-૧ ૨૪૪૨૩૦ NTENT.X પાઠ-૨૯ જીજ
૨.
=
૩.
