________________
r
1
જ
દા.ત. (૧) કુત્સિત રાગ = હિરાના અર્થ - ખરાબ રાજા (૨) તિઃ પુનીતઃ = આઋતાન: અર્થ:- ખરાબ કુંભાર પૂજ્ય વસ્તુ પૂર્વપદમાં આવે. દા.ત. કૂપવૃન્દારશ્ન: અર્થ :- રાજાઓમાં શ્રેષ્ઠ અમુક શબ્દો ઉત્તરપદ – પૂર્વપદ બેયમાં આવતા હોય. દા.ત. (૧) નેત્રછાળ: / #ાળનેત્ર = કાણો પ ન્ન: / ઝપાવ: = ખોડો (૩) હસ્ત$s: / $હત = હાથ જેના કુંઠિત થઈ ગયા છે.
શરીર:/ શરીર: = ઉજ્જવળ શરીરવાળો (૫) શરીરવૃદ્ધ: / વૃદ્ધશરીર: = ઘરડા શરીરવાળો માત્ર પૂર્વપદમાં જ આવે :
શ્વાસ નાથબ્ધ = પદ્મનાથ = એક જ માલિક (૨) સર્વે ર તે વિનાશ્વ = સર્વનિના: = બધાં ભગવાન (૩) પુરા | ખ્ય તત્ જ્ઞાનખ્ય = પુરાણજ્ઞાનમ્ = જૂનું જ્ઞાન (૪) પ્રથમખ્ય તત્રં બ્ધ = પ્રથમ ક્રમ્ = પહેલું ઘર
વિશેષ :અપશ્વાસ અશ્વ = સ્વાર્ધ = પાછળનું અડધું, બીજું અડધું. સત, મહત, પરમ, ઉત્તમ, ઉત્કૃષ્ટ પૂજ્ય વસ્તુ કે વ્યક્તિવાચક શબ્દ હોય તો નિયમાં સત્ વગેરે શબ્દો પૂર્વપદમાં આવે. દા.ત. શ્વાસ પુરુષશ્વ = સત્વ૬ષ: = સજ્જન પુરુષ.
મહાશ્વાન પુરુષશ્વ = મહાપુ!: = મહાપુરુષ. (6) કુપૂર્વપદ કર્મધારય તપુરુષ સમાસ :1 ખરાબ અર્થમાં પણ કર્મધારય સમાસ થાય. ત્સિત ના સ્થાને પૂર્વપદમાં
આવે છે. દા.ત. રુલ્લિત: પુત્ર: = પુત્ર: અર્થ :- ખરાબ દીકરો.
કેટલાંક ધ્યાનપાત્ર સમાસો :(૧) ઋત્સિત શ્વઃ = ઋગ્વઃ = ખરાબ ઘોડો. (૨) રૂષત પન્થા: = $ાપથ = કંઈક રસ્તો છે. (3ષત્ = થોડું) (૩) રૂષન્ ગન = નિતમ્ = કંઈક પાણી છે. (૪) ઋત્વિતઃ પુરુષ: = પુરુષ: / પુરુષ = ખરાબ માણસ (૫) રૂષત્ ૩ષ્ણમ્ = વામ્ / જ્વચ્છમ્ / ઋણમ્ / કુષ્ણમ્ =
-- કંઈક ગરમ રૂષત્ શબ્દ સાથે પણ આ સમાસ થાય.દા.ત. રૂષદ્રત્તમ = કંઈક લાલ. જજ સરલ સંસ્કૃત - ૩પ)
પાઠ-૨૯૪૪
