________________
૯૯
- ૫૦ જે ભાવ જીવ કરે અરે ! જીવ તેહનો કર્તા બને; કર્તા થતાં, પુદ્ગલ સ્વય, ત્યાં કર્મરૂપે પરિણમે. ૯૧ અર્થ : આત્મા જે ભાવને કરે છે તે ભાવનો તે કર્તા થાય છે. તે કર્તા થતાં પુલદ્રવ્ય પોતાની મેળે કર્મપણે પરિણમે છે.
પદ્રવ્યને જીવ જો કરે તો જરૂર તન્મય તે બને, પણ તે નથી તન્મય અરે! તેથી નહિ કર્તા કરે. અર્થ : જો આત્મા પરદ્રવ્યોને કરે તો તે નિયમથી તન્મય અર્થાત પદ્રવ્યમય થઈ જાય, પરંતુ તન્મય નથી તેથી તે તેમનો કર્તા નથી.
જે ભાવ જીવ કરે શુભાશુભ તેહનો કર્તા ખરે, તેનું બને તે કર્મ, આત્મા તેહનો વેદક બને. ૧૦૨ અર્થ : આત્મા જે શુભ કે અશુભ (પોતાના) ભાવને કરે છે તે ભાવનો તે ખરેખર કર્તા થાય છે, તે, (ભાવ) તેનું કર્મ થાય છે અને તે આત્મા તેનો(તે ભાવરૂપ કર્મનો ભોક્તા થાય છે.
જે દ્રવ્ય જે ગુણન્દ્રવ્યમાં, નહિ અન્ય દ્રવ્ય સંમે;
આગસંકળ્યું તે કેમ અન્ય પરિગમાવે દ્રવ્યને? ૧૦૩ અર્થ : જે વસ્તુ (અર્થાત્ દ્રવ્ય) જે દ્રવ્યમાં અને ગુણમાં વર્તે છે તે અન્ય દ્રવ્યમાં તથા ગુણમાં સંક્રમણ પામતી નથી. અન્યરૂપે સંક્રમણ નહિ પામી થકી તે વસ્તુ), અન્ય વસ્તુને કેમ પરિણમાવી શકે ?
જે ભાવને આત્મા કરે, કર્તા બને તે કર્મનો; તે જ્ઞાનમય છે જ્ઞાનીનો, અજ્ઞાનમય અજ્ઞાનીનો. ૧૨૬ અર્થ : આત્મા જે ભાવને કરે છે તે ભાવરૂપ કર્મનો તે કર્તા
