________________
ક્ષણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
૮૧
જીવ અને પુદગલ વચ્ચે મારામારી
જગતમાં જાતિ અપેક્ષાએ છ દ્રવ્ય રહેતા હોવા છતાં જીવ અને પુદગલ દ્રવ્યને વિશેષ મહત્ત્વ આપવામાં આવ્યું છે. કારણ કે જીવ જ પુદગલમાં અટકે છે. જીવ સ્વયં અટકે છે તેથી જીવને વિશેષરૂપે સમજવાનું કહ્યું છે તથા પુદગલમાં અટકે છે તેથી પુદગલને વિશેષરૂપે સમજવાનું કહ્યું છે. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ તથા કાળ, તે ચાર દ્રવ્યને રાગાદિ ભાવ થતા નથી તથા તે ચાર દ્રવ્યના લક્ષ્ય પણ રાગાદિ ભાવ થતા નથી, તેથી શાસ્ત્રોમાં તેનું વિશેષ વર્ણન કરવામાં આવ્યું નથી.
જીવ જ એવા ભાવ કરે છે કે પુદગલ પદાર્થો મારા છે કે પુદગલ વસ્તુઓ મારી છે એટલે ખરેખર મારામારી કરનાર જીવ જ છે, તેથી જીવને જ તત્ત્વનો ઉપદેશ આપવામાં આવ્યો છે, પુદગલને નહી.
જ્યારે પોતાનો અને પાડોશીનો એમ બે છોકરા લડાઇ કરતા હોય ત્યારે આપણે પોતાના છોકરાને લડાઇ ન કરવા માટે સમજાવીએ છીએ, પોતાના છોકરાને જ કહેવામાં આવે છે કે પાછો વળી જા. તે કહે છે કે તમે મને જ કેમ કહો છો? સામાવાળા બીજા છોકરાને કેમ કાંઇ કહેતા નથી? ત્યારે તેને એમ કહીએ છીએ કે ભાઇ, તુ સમજદાર છો, તેથી તને જ સમજાવવામાં આવે છે. તે જ પ્રમાણે જીવ અને પુદગલની મારામારીમાં જીવને જ તત્ત્વનો ઉપદેશ આપવામાં આવે છે, જીવને જ પાછા વળી જવાનો ઉપદેશ અપાય છે. જ્ઞાની કહે છે કે જીવ, અમે તને જ ઉપદેશ આપીએ છીએ, પુદગલને નહીં. કારણ કે તુ સમજદાર છો. સમજવાની શકિત તારામાં જ છે, પુદગલમાં નહીં.
ખાસ વિશેષતા તો એ છે કે અનાદિકાળથી પરસ્પર ભિન્ન
