________________
૦૦
ક્ષણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
0000
જીવ પોતાના ભાવને જ કરે છે તથા ભોગવે છે
નિશ્ચયદ્રષ્ટિએ અનાદિકાળથી આજ સુધી આત્મા પરદ્રવ્યનો કર્તા તથા ભોક્તા થયો નથી અને થઇ શકતો પણ નથી. તેમ છતાં આત્માએ અનાદિકાળથી આજ સુધી સંસાર પરિભ્રમણ કર્યું. કારણ કે પોતે પરદ્રવ્યનો કર્તા ન હોવા છતાં પોતાને પરદ્રવ્યનો કર્તા માનીને મિથ્યાત્વને જ પુષ્ટ કર્યું હોવાથી પંચ પરાવર્તનરૂપ સંસારમાં પરિભ્રમણ જ કર્યું. કર્તા-કર્મ, ભોક્તા-ભોગ્ય સંબંધ બે ભિન્ન દ્રવ્ય વચ્ચે ઘટિત ન થાય, પણ એક દ્રવ્યમાં જ ઘટિત થાય. તેથી એમ સમજવું કે દરેક જીવ પોતાના ભાવોનો જ કર્તા છે, પરદ્રવ્યનો નહીં.
જીવ રાગાદિ ભાવનો અભાવ પુરૂષાર્થના માધ્યમથી કરી શકે છે. કોઈ પણ પદાર્થ જીવને બળજબરીપૂર્વક રાગ કે દ્વેષ ઉત્પન્ન કરાવતો નથી. કોઇ સુંદર છોકરીને દેખવાથી આત્મામાં વિકાર ઉત્પન્ન થાય છે એમ માનવું યોગ્ય નથી, જીવમાં વિકાર કરવાની વૃત્તિ પડેલી છે, તેથી તેને પોતાની નબળાઇથી વિકાર ઉત્પન્ન થાય છે. તે સુંદર છોકરી કરતા પણ વધુ સુંદર પોતાની બહેન હોય તો ત્યાં તેને વિકાર થતો નથી. એનો અર્થ એમ થયો કે કોઇ પણ વ્યક્તિ, વસ્તુ કે ઘટના આપણને બળજબરીથી વિકાર ઉત્પન્ન કરાવતી નથી. તેથી એમ સમજવું કે જીવનો પુરૂષાર્થ બળવાન છે. અજ્ઞાનદશામાં આત્મા પોતાના રાગાદિ ભાવોનો કર્તા છે.
