________________
ક્ષણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
૫૧
આત્મા નિરાકાર નથી
પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં પ્રદેશત્વ નામનો સામાન્ય ગુણ હોય છે. આત્મા જીવ દ્રવ્ય છે તેથી આત્માનો પણ કોઇને કોઇ આકાર અવશ્ય હોય છે. તેમ છતાં આત્માનો આકાર ઇન્દ્રિય વડે અનુભવમાં આવતો નથી તથા નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિના કાળે આત્માનો આકાર દ્રષ્ટિનો વિષય થતો નથી તેથી આત્માને નિરાકાર કહેવામાં આવે છે.
સિદ્ધ ભગવાનને પણ આકાર હોય છે. અંતિમ શરીરની કિંચિત્ ન્યુન પુરૂષાકાર સિદ્ધ ભગવાન હોય છે. જેમ પાણી જે પાત્રમાં રહે તે પાત્રને અનુરૂપ પાણીનો આકાર થાય છે. તેમ સંસારી જીવ દેહ પ્રમાણ હોય છે. જો કે સિદ્ધ ભગવાન અશરીરી હોવા છતાં સાકાર છે. જેમ પાણીને વાસણમાં ભરીને ફ્રીઝમાં રાખતા થોડા સમય બાદ બરફ થઇ જશે. તે બરફને વાસણથી અલગ કરવામાં આવે તો પણ બરફનો આકાર અંતિમ વાસણ જેવો જ રહેશે, તેમ સિદ્ધ ભગવાનનો આકાર અંતિમ દેહ જેવો સમજવો. જો કે બરફનો આકાર અંતિમ પાત્રથી કિંચિત્ ન્યૂન થયો હોય છે તેથી જ પાત્રથી છૂટો પડે છે, એમ સિદ્ધ ભગવાનનો આકાર પણ અંતિમ દેહથી કિંચિત્ ન્યૂન થયો હોય છે તેથી અંતિમ દેહથી મુક્ત થઇ લોકાગ્રે વિરાજમાન થાય છે.
જેમ બરફીનો ટૂકડો આકાર સહિત છે, તેમ આત્મા પણ આકાર સહિત છે. જેમ બરફીનો અનુભવ થાય, ત્યારે પણ બરફીને ચાવતી વખતે પણ કોઇને કોઇ આકાર તો અવશ્ય હોય છે, તેમ આત્માના અનુભવના કાળે પણ આત્માનો કોઇને કોઇ આકાર અવશ્ય હોય છે. જેમ બરફીને ચાવતી વખતે પણ બરફીનો આકાર અનુભવમાં આવતો નથી, તેની મીઠાશનો જ અનુભવ થાય છે, તેમ આત્માનુભવમાં આત્માના આકારનો
