________________
ણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
અનુકૂળતા અને પ્રતિકૂળતાના વિકલ્પોમાં રચ્યા-પચ્યા રહેવાથી આકુળતા જ ઉત્પન્ન થાય છે. દીકરાને દેખવાની ઈચ્છા છે, તે ઇચ્છા પૂર્ણ થતા દીકરાના દીકરાને પણ દેખવાની ઈચ્છા છે, દીકરાનો દીકરો આવે ત્યાં સુધીમાં પોતાને જવાનો સમય આવી જાય છે, આવી પરિસ્થિતિઓ જીવને ક્ષણિકનો બોધ કરાવે છે, જો જીવ ક્ષણિકનો બોધ કરે તો!
જગતના ભોગોને અજ્ઞાનીઓનો એંઠવાડ કહ્યો છે. કારણ કે જ્ઞાનીએ ભૂતકાળમાં જે ભોગોને ભોગવ્યા હતા, તે અજ્ઞાનતાથી જ ભોગવ્યા હતા. જો સંસારના ભોગોને જ્ઞાનીનો એંઠવાડ કહેવામાં આવે તો અજ્ઞાની તેને જ્ઞાનીના એંઠવાડનું ચરણામૃત સમજી ભોગવવાની વૃત્તિ છોડશે નહીં. આમ, નિજત્માના લયે સંસારના સમસ્ત ભોગોથી ઉદાસીન થવું એ જ ખરો શણિકનો બોધ છે.
- દરેક ઘટનામાં ક્ષણિકનો બોધ થવો જોઈએ. માંસાહારી ભવિષ્યમાં શાકાહારી થઈ શકે છે, શાકાહારી ભવિષ્યમાં માંસાહારી થઈ શકે છે. માંસાહારી ક્ષણિક છે, તેથી તેમાં દ્વેષ ન કરો. શાકાહારી ક્ષણિક છે, તેથી તેમાં રાગ ન કરો. જો રાગ કે દ્વેષ ન કરવા, તો શું કરવું? અરે વસ્તુસ્થિતિ જેમહોય, તેમ માત્ર જાણો પણ વિકલ્પોની જાળમાં પોતાને ફસાવોનહીં.
- અજ્ઞાનીના વર્તમાન જ્ઞાન પર્યાયની નબળાઈ એ છે કે કોઈ પણ ઘટના ઘટિત થયા બાદ અનેક સમય બાદ તેના જ્ઞાનમાં અહેસાસરૂપે જણાય છે. જેમ કે – કોઈ વ્યક્તિએ તમારી નિંદા કરી, તે સમયે નિંદાના ધ્વનિ ઉત્પન્ન થયા તેના કેટલાય સમય બાદ તે ધ્વનિનું અજ્ઞાનીને ભાવભાસન થાય છે. જ્યારે તેને નિંદારૂપ ધ્વનિનું ભાવભાસન થાય છે, ત્યારે તે ધ્વનિરૂપ પર્યાય ભૂતકાળ બની ચૂકી હોય છે. એક દ્રવ્યની ભૂતકાળની પર્યાય તથા વર્તમાનની પર્યાય વચ્ચે પ્રાગભાવ હોય છે. અજ્ઞાનીને આ સિદ્ધાંતની યથાર્થ શ્રદ્ધા ન હોવાથી તે ભૂતકાળને વર્તમાન સમજીને દ્વેષભાવ કરે છે અને વ્યર્થમાં જ દુઃખી થાય છે.
