________________
દેલવાડા
ભારતનાં ટોચનાં કલાધામમાં જેની ગણના થાય છે તેવા પશ્ચિમ ભારતના આબુ પર્વત ઉપરનાં દેલવાડાનાં જૈન મંદિરે. છેલ્લાં ૯૦૦ વર્ષથી પિતાના અપૂર્વ કલાભંડાર દ્વારા ધર્મપ્રેમી અને કલાપ્રેમી પ્રવાસીઓને આનંદવિભોર બનાવી રહ્યાં છે.
ગુજરાતના મહારાજા ભીમદેવના એક મંત્રી અને ચંદ્રાવતીના દંડનાયક મંત્રી વિમલશાહે વિ.સં. ૧૦૮૮માં આબુ પર્વત ઉપરના પ્રાચીન જૈન તીર્થને ઉદ્ધાર કરીને ત્યાં જે મંદિર બંધાવ્યું તેને વિમલવસહિ નામ આપવામાં આવ્યું છે. અને ગુજરાતના મહારાજા ભેળા ભીમદેવના યુવરાજપદે સ્થપાયેલા ધૂળકાના રાણા વીરવળના મંત્રી વસ્તુપાળ અને તેજપાળે વિ.સં. ૧૨૮૭માં મંત્રી તેજપાળના પુત્ર લુણસિંહના નામ ઉપરથી લુણવસતિ નામનું મંદિર બંધાવ્યું. સફેદ આરસ પથ્થરથી આ મંદિરો બંધાવીને આ મહાપુરુષોએ જગતને એક એવી ભેટ આપી છે કે જેનું મૂલ્ય રૂપીઆ-પૈસાથી કદી આંકી શકાય નહિ. હજારો અને લાખો લોકો સેંકડો વર્ષોથી તેને આનંદ માણી રહ્યા છે અને હજુ સેંકડો વર્ષો સુધી માણતા રહેશે. આ મહાપુરુષોએ ચંચલા લદ્દમીને કરેલા આ વિવેકપુર સરના સદુઉપયોગને જોઈને દરેકનું હૃદય ધન્યતા અનુભવે છે.
મંત્રી વિમલશાહે પોતે યુદ્ધો લડ્યા હતા તેના પાપનું પ્રાયશ્ચિત્ત શ્રી ધર્મષસૂરિજી પાસે માગ્યું હતું, ત્યારે તેમણે આખું તીર્થને ઉદ્ધાર કરવાની આજ્ઞા પ્રાયશ્ચિત રૂપે આપી હતી. તે ઉપરથી એટલું સ્પષ્ટ થાય છે કે મંત્રી વિમલશાહે વિમલવસહિ મંદિર બનાવ્યું તે પહેલાં ત્યાં જૈન તીર્થ હતું. હિસ્ટ્રી ઓફ -ઈન્ડીઅન આર્કીટેકચરના લેખક જેમ્સ ફર્ગ્યુસન એવી શંકા કરે છે કે વિમલવસહિ મંદિરનો મૂળ ગભારે અને ગૂઢમંડપને ભાગ તથા અબિકાજીની દેરી અગિયારમી શતાબ્દી પહેલાંના હોવાં
