________________
સામ પછી સમ પરિણામ છે આત્માનો.
સમત્વ એટલે તુલ્યતા. માધ્યચ્ય પરિણામ. પ્રભુ પાર્શ્વનાથ ભગવંતની સ્તુતિ કરતાં કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિ મહારાજે કહ્યું:
कमठे धरणेन्द्रे च, स्वोचितं कर्म कुर्वति । प्रभुस्तुल्यमनोवृत्तिः, पार्श्वनाथः श्रियेऽस्तु वः ॥
કમઠ પ્રભુના પાવન દેહ પર ઉપસર્ગોની ઝડીઓ વરસાવી રહેલ હતો, ધરણેન્દ્ર પ્રભુની ભક્તિ કરતા હતા. ત્યારે પાર્શ્વનાથ પ્રભુ એ બન્ને પર સરખી મનોવૃત્તિવાળા હતા. પ્રભુ માને છે કે બેઉ પોતપોતાની ભૂમિકા પ્રમાણે વર્તી રહ્યા છે. કમઠ કર્મોદયે તેવી વિચારધારામાં હતો. ધરણેન્દ્ર પુણ્યોદયે ભક્તિની વિચારધારામાં.
સમત્વને જ્ઞાતાભાવ તરીકે પણ સમજી શકાય. જડ પદાર્થો પ્રત્યે ન રાગ, ન વૈષ. પદાર્થ પદાર્થ છે; એ નથી સારો, નથી ખરાબ. અને એથી ન એ પ્રત્યે ગમો રહેશે, ન અણગમો. - એક સાધકનો ખાદ્યપદાર્થો પરનો દૃષ્ટિકોણ કેવો હશે ? એને માટે રોટલી, શાક કે દૂધ માત્ર શરીરને ટકાવનાર દ્રવ્ય છે. મઝાનો દૃષ્ટિકોણ સાધક પાસે છે. ચૂલો સળગતો રાખવા લાકડાં અંદર હોમવા પડે. પરંતુ એ માટે ખુરસીના પાયા તોડીને ન નખાય. બાળવા માટેનાં સાદાં લાકડાં નખાય. એ જ રીતે, સાધના માટે શરીર સજ્જ રહે એ માટે આહાર આપવો પડે તેમ હોય ત્યારે કેવો આપવાનો? બિલકુલ સાદો. એ માટે આયંબિલનું તપ શ્રેષ્ઠ. શરીરને
સ્વાનુભૂતિની પગથારે છ ૭૯
