________________
આ પરિપેક્ષ્યમાં, આ કડી હૃદયંગમ બની રહે તેવી છે :
ધર્મ ન કહીએ રે નિશ્ચે તેહને,
જેહ વિભાવ વડવ્યાધિ;
પહેલે અંગે રે એણી પેરે ભાખિયું,
કર્મે હોય ઉપાધિ...' ૨૯
પદાર્થો કે વ્યક્તિઓ પ્રત્યેનો રાગ છલકાઈ રહ્યો છે યા દ્વેષ ઊભરાઈ રહ્યો છે; એ ક્ષણોને આપણે ધર્મ ન કહી શકીએ.
સાધકને પોતાના અમલ, અખંડ સ્વરૂપ ભણી લઈ જાય તે ધર્મ. સાધકને જ્ઞાન, દર્શન, આનન્દ, સમભાવ, વીતરાગ દશા આદિ ગુણો ભણી લઈ જાય તે ધર્મ.
અખંડાકાર ચેતના એ આપણો સ્વભાવ છે. આપણી શુદ્ધ ચેતના ખંડોમાં વિભાજિત હોતી નથી. ક્યારેક રતિ, ક્યારેક અરતિ; આવી ભિન્ન ભિન્ન દશાઓમાં રહેનારી આપણી ચેતના નથી. તો સવાલ એ થાય કે એને ખંડોમાં વિભાજિત કોણ કરે છે ?
વિકલ્પો અખંડ ચેતનાને ખંડોમાં વહેંચે છે. સામાન્યતયા એવું લાગે કે ઘટનાઓને કારણે રિત, અરિત થાય છે. પરંતુ હકીકત એ છે કે ઘટનાઓનો પ્રવેશ, તમારી ભીતર, વિકલ્પોને કારણે થાય છે.
વિકલ્પો ન આવે એ માટે ઘણી બધી વ્યવસ્થાઓ છે. સ્વાધ્યાયની કે જપની એકાગ્રતા; વિકલ્પોને આવવાની બારીઓ બંધ ! પ્રભુની ભક્તિની ધારામાં તમે વહી રહ્યા છો... તમારું અહોભાવાત્મક રૂપ પ્રભુના શુદ્ધ રૂપ જોડે એકમેક થયુ છે. વિકલ્પો ક્યાંથી આવશે ?
સ્વાનુભૂતિની પગથારે - ૯૫
