________________ અને આત્મજ્ઞાનથી નિજસ્વભાવસ્વરૂપ, સર્વ કલેશ અને સર્વ દુ:ખથી રહિત એ મોક્ષ થાય છે એ વાત કેવળ સત્ય છે. (દોહા) એમ વિચારી અંતરે, શોધે સદ્દગુરુ ગ; કામ એક આત્માર્થનું, બીજે નહીં મન રોગ. કષાયની ઉપશાંતતા, માત્ર મેક્ષ અભિલાષ; ભવે એક પ્રાણી દયા, ત્યાં આત્માર્થ નિવાસ. આવે જ્યાં એવી દશા, સદગુરુ બોધ સહાય, તે બધે સુવિચારણું, ત્યાં પ્રગટે સુખદાય. જ્યાં પ્રગટે સુવિચારણું, ત્યાં પ્રગટે નિજજ્ઞાન; જે જ્ઞાને ક્ષયમહ થઈ, પામે પદ નિર્વાણ.૧ તેથી મુમુક્ષુઓ એ આત્માને સારી રીતે જાણીને, શ્રદ્ધા સહિત તેની સેવા (ઉપાસના, વિશેષ વિચારણા કરવી, કારણ કે મોક્ષસુખની પ્રાપ્તિને બીજો કોઈ ઉપાય નથી. ઈન્દ્રિયોને પોતાના વિષયેથી રોકીને, (આત્મવિચારને) અભ્યાસ કર્યો છે જેણે, તેવા વિકલ્પરહિત ચિત્તવાળાને તે(આત્મા)નું મૂળ સ્વરૂપ સ્પષ્ટ ભાસે છે (સ્વસંવેદન દ્વારા પ્રત્યક્ષ થાય છે). (દેહ) / વસ્તુ વિચારત યાવર્ત મન પાવે વિશ્રામ, છે રસસ્વાદત સુખ ઊપજે અનુભૌ યાકે નામ. આ પ્રમાણે સદ્દગુરુબોધથી જાણેલા શુદ્ધ આત્માના વિચારના અભ્યાસના ફળસ્વરૂપે મુમુક્ષુ મહાત્મા બને છે, સાધક સંત બને છે અને આત્માથી જ્ઞાની બને છે. આ આત્મજ્ઞાન જ મોક્ષનું મૂળ છે. જેમ બીજને ચાંદ દિવસે જતાં વધતા વધતા પૂનમને ચાંદ થાય છે, તેમ પિતાના જ્ઞાન-આનંદાદિ અનેક ગુણે જ્યાં પરિપૂર્ણ વિકસે છે તેવા મોક્ષની પ્રાપ્તિ આ આત્મજ્ઞાનના (ચારિત્રસહિતના કમિક) વિકાસથી થાય છે. આ મહા-આનંદપ્રદ મેક્ષિપદમાં કોઈ પણ પ્રકારનાં દુઃખ કે કલેશ હોઈ શકતા નથી–ટકી શકતા નથી કારણ કે તેવા કલેશાદિની ઉત્પત્તિની અંતરંગ કે બહિરંગ કેઈપણ કારણસામગ્રીનું ત્યાં અસ્તિત્વ જ રહેતું નથી. આવા મોક્ષપદને પ્રગટાવનાર આત્મજ્ઞાન છે. કહ્યું છે - 1. શ્રી આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર, 37, 38, 40, 41. 2. સારપ્રાકૃત, 1/44, 45. 3. સમયસારનાટક, 1/17. અધ્યાત્મને પંથે
