________________
સાતમા પ્રસ્તાવમાં અકલંક મુનિ ઘનવાહનને સમજાવે છે, તે વખતની આ વાત છે. સંસારથી પાર પમાડનાર કોણ?
તમને પૂછું, બોલો-કોણ ? સામાયિક, માસખમણ, સો ઓળી, ઉત્કૃષ્ટ ચારિત્રપાલન ? ના. નિર્મલ ચિત્ત, રાગ-દ્વેષ રહિતનું મન - એ જ સંસારથી પાર ઊતારે છે. સિદ્ધર્ષિ મહારાજા લખે છે.
अनेन हि समाख्यातं क्लेशनिर्मुक्तमञ्जसा । चित्तमेवात्मनो मुख्यं संसारोत्तारकारणम् ॥
મનમાં કલેશ છે, મારું-તારું છે, કોઈને બતાવી દેવાની વૃત્તિ છે, કોઈકને પછાડી દેવાની ભાવના છે, ત્યાં સુધી મોક્ષ બહુ દૂર છે. ગમે તેટલી વિશિષ્ટ આરાધના, ઉત્કૃષ્ટ તપ કરતા હોઈશું પણ જો ચિત્તમાં રાગ-દ્વેષ હશે તો આપણા માટે બધું જ સંસાર રૂપ છે.
અન્યત્ર કહ્યું છે – મન: પવ વધ-મોક્ષયોઃ રપમ્ |
જોજો, ક્યાંય ક્રિયાથી મોક્ષ છે એમ નથી કહ્યું. પણ, રાગ-દ્વેષ શૂન્ય મન તે જ મોક્ષ અને રાગ-દ્વેષયુક્ત મન તે જ સંસાર. આજ વાત અધ્યાત્મસારમાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજા જણાવે છે.
चित्तमेव हि संसारो रागादिक्लेशवासितम् । तदेव तैर्विनिर्मुक्तं भवान्त इति कथ्यते ॥
યાદ રાખજો, તપ, ચારિત્રપાલનાદિ કોઈ પણ આરાધના, તે તો મોક્ષપ્રાપ્તિના સાધન છે, અને સાધ્ય છે ચિત્તની શુદ્ધ વૃત્તિ. દરેક ક્રિયા પાછળ વિશિષ્ટ હેતુ રહેલો છે. જો તપ કરવા પછી આસક્તિ ન છૂટે, દાન આપ્યા પછી મૂર્છા ન તૂટે, સામાયિક કરીને સમતા-ક્ષમાભાવ ન પ્રગટે, પૂજા કરવા છતાં પરમાત્માના
37
