Page Text
________________
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान-ढुण्ढिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ॥
एवं कुच्छी । बली । निही । विही । रस्सी । गण्ठी इत्यञ्जल्यादयः ॥
गड्डा गड्डो इति तु संस्कृतवदेव सिद्धम् । इमेति तन्त्रेण त्वादेशस्य डिमा इत्यस्य पृथ्वादीम्नश्च सङ्ग्रहः । त्वादेशस्य स्त्रीत्वमेवेच्छन्त्येके ॥
[वेमाञ्जल्याद्याः स्त्रियाम् ] वा प्रथमा सि । अञ्जलिराद्यो येषां ते = अञ्जल्याद्याः । इमाश्च अञ्जल्याद्याश्च = इमाञ्जल्याद्याः । प्रथमा जस् । स्त्री सप्तमी ङि ।
[एसा गरिमा एस गरिमा] एतद् । 'अन्त्य०' (१।११) द्लुक् । 'तदश्च तः सो०' (३८६) त० → स० । प्रथमा सि । 'अन्त्य०' (१।११) स्लुक् । 'आत्' (२।४।१८) आप्प्र० → आ एसा । गुरु । गुरोर्भावः । 'पृथ्वादेरिमन् वा' (७।१५८) इमन्प्र० । 'प्रिय-स्थिर-स्फिरोरु०' (७४।३८) गरादेशः । 'स्त्रियामा०' (२०१५) न्० → आ० । अत्र अनेन वा स्त्रीत्वं गरिमा । पक्षे-एतद् । प्रथमा सि । 'अन्त्य०' (१२११) द्लुक् । 'तदश्च त:०' (३८६) त० → स० एस । गरिमन् । प्रथमा सि । 'पुंस्यन आणो०' (३५६) इत्यतिदेशात् 'राज्ञः' (३।४९) आ० । 'अन्त्य०' (१।११) स्लुक् गरिमा ।
[एसा महिमा एस महिमा] एसा-एस पूर्ववत् । महतो भावः = महिमा । 'पृथ्वादेरिमन् वा' (७।१।५८) इमन्प्र० । अनेन वा स्त्रीत्वम् । 'स्त्रियामाद०' (१।१५) न० → आ० । पक्षे- 'पुंस्यन आणो०' (३।५६) इत्यतिदेशात् 'राज्ञः' (३।४९) आ० महिमा ।
[एसा निल्लज्जिमा एस निल्लज्जिमा] एसा-एस पूर्ववत् । निर्लज्जस्य भावः = निर्लज्जत्वम् । 'भावे त्व-तल्' (७।१५५) त्वप्र० । 'त्वस्य डिमा-त्तणौ वा' (२।१५४) त्वस्य डिमा० → इमा० इति । 'डित्यन्त्य०' (२।१२११४) अलुक्। 'लोकात्' (१।१।३) निर्लज्जिमा । अनेन वा स्त्रीत्वम् । शेषं पूर्ववत् । 'सर्वत्र०' (२७९) लुक् । 'अनादौ०' (२१८९) लस्य द्वित्वं निल्लज्जिमा । पक्षे- 'पुंस्यन आणो०' (३।५६) इत्यतिदेशात् 'राज्ञः' (३।४९) आ निल्लज्जिमा ।
[एसा धुत्तिमा एस धुत्तिमा] एसा-एस पूर्ववत् । धूर्तस्य भावः = धूर्तत्वम् । 'भावे त्व-तल्' (७११५५) त्वप्र० । 'हुस्वः संयोगे' (१९८४) धू० →धु० । 'सर्वत्र०' (२२७९) लुक् । 'त्वस्य डिमा०' (२१५४) त्वस्य डिमा० → इमा० । 'डित्यन्त्य०' (२।१।११४) अलुक् धुत्तिमा । पक्षे- 'पृथ्वादेरि०' (७।१।५८) इमन्प्र० । 'त्रन्त्यस्वरादेः' (७।४।४३) अन्त्यस्वरलुक् । 'लोकात्' (१।१।३) धुत्तिमन् । 'पुंस्यन आणो०' (३।५६) इत्यतिदेशात् 'राज्ञः' (३।४९) आ० धुत्तिमा ।
[एसा अञ्जली एस अञ्जली] एसा-एस पूर्ववत् । अञ्जलि (२) । प्रथमा सि । 'अक्लीबे सौ' (३।१९) दीर्घः - अञ्जली।
[पिट्ठी पिटुं] पृष्ठ (२) । 'पृष्ठे वाऽनुत्तरपदे' (१।१२९) पृ० → पि० । 'इ: स्वप्नादौ' (१।४६) इकार: - ष्ठ० → ष्ठि० । 'ष्टस्या०' (२।३४) ष्टस्य ठः । 'अनादौ शेषा०' (२।८९) ठस्य द्वित्वम् । 'द्वितीय-तुर्य०' (२९०) पूर्वठस्य टः । प्रथमा सि । अनेन वा स्त्रीत्वम् । 'अक्लीबे सौ' (३।१९) दीर्घः - वि० →ट्ठी० । पक्षे - न ईकारः । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१९२३) अनुस्वारः पिट्ठी पिढें।
[अच्छी अच्छि] अक्षि (२) । 'छोऽक्ष्यादौ' (२०१७) क्षस्य छः । 'अनादौ०' (२।८९) छस्य द्वित्वम् । 'द्वितीयतुर्ययो०' (२।९०) पूर्वछस्य चः । प्रथमा सि । 'अक्लीबे सौ' (३।१९) दीर्घः - च्छि० → च्छी० । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१।२३) अनुस्वारः अच्छी अछि ।
[पण्हा पण्हो] प्रश्न (२) । 'सर्वत्र०' (२७९) लुक् । 'सूक्ष्म-श्न-ष्ण-स्न-ह-ह-क्ष्णां ग्रहः' (२७५) स्नस्य ग्रहः । प्रथमे 'आत्' (२।४।१८) आप्प्र० → आ । प्रथमा सि । द्वितीये 'अत: से?:' (३२) सि० → डो० → ओ० पण्हा पण्हो।
| SR No. | 007101 |
| Book Title | Vyutpatti Dipikabhidhan Dhundikaya Samarthitam Siddha Hem Prakrit Vyakaranam Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vimalkirtivijay |
| Publisher | Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad |
| Publication Year | 2017 |
| Total Pages | 442 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 34 MB |