________________
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान- बुण्डिकया समर्थिते सिद्धमप्राकृतव्याकरणे ।
[ छइअं ] स्थगित । अनेन स्थस्य छ। 'क-ग-च-ज०' (१११७७) ग्लुक् लुक् च प्रथमा सि 'क्लीवे०'
1
( ३।२५) सि० म्० । 'मोऽनु०' (१।२३) अनुस्वारः छइअं ।
१७८
-
[ इक्खू] इक्षु प्रथमा सि क्षः खः क्वचितु छ झौ' (२३) क्षस्य खः । अनादौ०' (२२८९) खस्य द्वित्वम् । 'द्वितीय-तुर्ययो० (२।९०) पूर्वखस्य कः प्रथमा सि 'अक्लीबे सौ' (३११९) दीर्घः । 'अन्त्यव्य०' (११११) स्लुक् इक्खू ।
I
-
[खीरं] क्षीर प्रथमा सि आर्यत्वात् क्षस्य खः 'क्लीबे० ' ( ३।२५) सि० ० 'मोऽनु०' (११२३) अनुस्वारः खीरं ।
[सारिक्खं ] सादृक्ष्य 'दृशः क्विप्-टक्-सकः' (१११४२) ऋ०रि० । आर्यत्वात् क्ष्यस्य खः । प्रथमा सि 'क्लीबे०' (३।२५) सि० म्० 'मोऽनु०' (२३) अनुस्वारः सारिक्ख ||१७||
→ ।
क्षमायां कौ ॥ ८।२।१८ ॥
कौ पृथिव्यां वर्तमाने क्षमाशब्दे संयुक्तस्य छो भवति ॥
छमा पृथिवी ॥ लाक्षणिकस्यापि क्ष्मादेशस्य भवति । क्ष्माछमा ॥
काविति किम् ? खमा क्षान्तिः ॥
[ क्षमायां की ] क्षमा सप्तमी डि कु सप्तमी ङि ।
[छमा पृथिवी ] क्षमा । प्रथमा सि । अनेन क्षस्य छः । 'अन्त्यव्य० ' (१।११) स्लुक् छमा |
[ छमा ] क्ष्मा । 'क्ष्मा - श्लाघा - रत्नेऽन्त्यव्यञ्जनात् ' (२।१०१) इति क्ष्- मयोर्विश्लेषं कृत्वा मात् प्राक् अकारः । अ क्षस्य छः । प्रथमा सि । 'अन्त्यव्य० ' (१।११) स्लुक् छमा ।
[ खमा क्षान्तिः ] क्षमा । प्रथमा सि । 'क्षः खः क्वचित्तु०' (२३) क्षस्य खः । 'अन्त्यव्य ० ' (१।११) स्लुक् खमा
॥१८॥
ऋक्षे वा ।। ८।२।१९ ।।
ऋक्षशब्दे संयुक्तस्य छो वा भवति ॥
रिच्छं रिक्खं । रिच्छो रिक्खो ॥ कथं छूढं क्षिप्तं ? 'वृक्ष - क्षिप्तयो रुक्ख छूढौ' (२।१२७) इति भविष्याति ॥
[ ऋक्षे वा] ऋक्ष सप्तमी डि वा प्रथमा सि ।
[रिच्छं रिक्खं] ऋक्ष प्रथमा सि 'रिः केवलस्य' (१।१४०) ऋ०रि० । अनेन क्षस्य विकल्पेन उकारः । 'अनादौ ०' (२२८९) छस्य द्वित्वम् । 'द्वितीय-तुर्ययो०' (२।९०) पूर्वछस्य चकारः । 'क्लीबे०' ( ३।२५) सि० म्० । 'मोऽनु०' (१।२३) अनुस्वारः रिच्छं । पक्षे - ऋक्ष । प्रथमा सि । 'रिः केवलस्य' (१।१४०) ॠ० → रि० क्वचित्तु०' (२३) क्षस्य खः 'अनादौ०' (२२८९) खस्य द्वित्वम् । द्वितीय तुर्ययो०' (२१९०) पूर्वखस्य कः (३।२५) सि० म्० 'मोऽनु०' (१।२३) अनुस्वारः रिक्खं ।
।
‘क्षः खः 'क्लीबे० '
I
'गुणाद्याः क्लीबे वा' (१।३४) इति पुंस्त्वमपि भवति, तत्र रिच्छो रिक्खो पूर्ववत् ।
