Studies In Sanskrit Sahitya Shastra

SR No.: 007023
Original Sutra Author: N/A
Author: V M Kulkarni
Publisher: B L Institute of Indology
Publication Year: 1983
Total Pages: 216
Language: English
Classification: Book_English
File Size: 22 MB

Page 52

Studies in
इह चापत्पङ्कनिमग्नतां स्वलसन्तोषं मिथ्याज्ञानं चापास्य यस्तत्त्वनिश्चयरूपोऽसंमोहाध्यवसायः स एव प्रधानतोत्साह हेतुः । रौद्रे तु ममताप्रावान्यादशास्त्रितानुचितयुद्धाद्यपीति मोहविस्मयप्राधान्यमिति विवेकः ।
40
(11) स्मित ( ) षत्तायाम् । हसितं ततो विशेषेण । ततोऽपि परस्य गतं समीपगतमन्यत् । अपहसितमति - शयेन चेत्युपसर्गभेदादर्थभेदः ।
— Abhi. Bhā Vol. I. p. 315. 11. 6-7. Hemacandra's Viveka (p. 115 ) contains this passage in the following form : स्मितस्य ईत्तायां व्यपगतायां हसितम्, ततो विशेषेण, ततोऽपि परस्य समीपं गतम्, अन्यदपहरत्य (१० हस्य ) हसितमतिशयेन (पा. भे. अन्यदपहसितमतिशयेन ) च इत्युपसर्ग मेदादेवार्थभेदः ।
Hemacandra's passage is certainly more satisfactory as it vividly brings out उपसर्गभेदादर्थभेदः
(12) पर हसन्तं दृष्ट्वा स्वयं विभावानपश्यन्नपि हसन लोके दृष्टः । तथा विभावादिदर्शनेऽपि गाम्भीर्यादनुदितासोऽपि । परकीयहासत्वलोकेन तत्क्षणं हासविशेषः सम्पद्यत एवेति स्वभावः । —Abhi. Bhā. Vol. I. p. 314, 11. 5-7 Hemacandra's Viveka (p. 114 ) presents much better text: ... गाम्भीर्यादनुदितहासोऽपि परकीयहासावलोकने तत्क्षणं हासविवशः संपद्यत एवेति ।
(13) The Abhi. Bha. (Vol. III, p. 208) reads: अत्र तु वृद्ध पशुब्यो ( पशवो १) वदन्ति -
मासपसूआ ...... (पणू ) मासगब्भिणी एकदिअहज्जर मुहे .. .... I
The editor adds a remark in the foolnot:
अर्णा चास्य गाथा कोक्कोकवचनस्य मूलं स्यात् ।
यथा-
रङ्गादिश्रान्तदेहा...... स्वल्यसाध्या रते स्यात् ॥
Now, this passage is left out by Hemacandra but the obscure and incomplete Gāthā is found in the Gāthāsaptasm (III. 59 ) :
...... वृद्धा वेश्यामाता आह-
मासपसूअं छम्मासगन्भिणिं एक्कदिअहजरिअ च । रंगत्तिणं च पिअं पुत्तअ कामतओ होहि ||
[ मासप्रसूतां नागर्भिणी मेकदिवसज्वरितां च । रङ्गोत्तीर्णा च प्रियां पुत्रक कामयमानो भव ॥ ] (14) The Abhi. Bhā. (Vol. III, 207 ) reads :
परिपाटियथा कल्पितानुपूर्वी अस्या एकेन भिन्नेन वारः अस्या द्वाभ्यामित्यादि । तदपवादमाह फलार्थ इति ऋताविति यावत् । नव इति नवत्वे प्रसत्रे वृत्ते चिरचिरहखिन्ना सुखायितं दुःखे तदीयबन्धुव्यापत्या दुःखिता आश्वासनीयेति । प्रमोद इति तदीयपुत्रोत्सवाद 'उत्सवो हिं माननीय' इत्युक्तम् । वासयति तत्र स्थाने रात्रमिति वासः । अत्र उचितः कामोपचारः फलार्थ इत्यस्य हेतोः सर्वापवादकत्व दर्शयितुं धर्मवृत्तिना राज्ञा परिचाय या दुर्भगा अपि सेव्या इति निरूपयितुमाह
-