Indian Philosophy

SR No.: 006972
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: Sanskrit Sanskriti Granthmala
Publication Year: 1998
Total Pages: 162
Language: English
Classification: Book_English
File Size: 14 MB

Page 161

152
INDIAN PHILOSOPHY 41. ...प्रतिनियतशक्तित्वाद् भावानाम् । Ibid., p. 538. 42. सङ्केतो हि ‘इदमस्य वाच्यम् इदं वाचकम्' इत्येवंविधो वाच्यवाचकयोर्विनियोगः, स
यस्यास्ति तस्यैव शब्दःस्वार्थं प्रतिपादयति नान्यस्य......।येनैवसाध्यसाधनयोरविनाभावो गृहीतः तं प्रत्येव साधनं साध्यस्य गमकमित्यभ्युपगमे येनैव शब्दार्थयोः सङ्केतो गृहीतः तं
प्रत्येव शब्दोऽर्थस्य वाचकः इत्यभ्युपगम्यतामविशेषात् । Ibid., p. 539. 43. ननु सङ्केतः पुरुषेच्छाकृतः, न च तदिच्छया वस्तुव्यवस्था युक्ता अतिप्रसङ्गात्, अतोऽर्थोऽपि
वाचकः, शब्दस्तु वाच्यः किन्न स्यात्, तदिच्छाया निरङ्कुशत्वात् ? इत्यंप्यसुन्दरम् । तत्सङ्केतस्यसहजयोग्यतानिबन्धनत्वाळूमाग्निवत्। यथैव हिधूमाग्न्योर्नैसर्गिक एवाविनाभावः सम्बन्धः, तद्व्युत्पत्तये तु भूयोदर्शनादिनिमित्तमांश्रीयते, तथा शब्दार्थयोः स्वाभाविक व प्रतिपाद्यप्रतिपादकशक्तयात्मा सम्बन्धः, तद्व्युत्पत्तये तु सङ्केतः समाश्रीयते।
Ibid., p.539. 44.....अनेकार्थप्रत्यायनयोग्यस्यापिशब्दस्य प्रतिनियतसङ्केतवशात् प्रतिनियतार्थप्रतिपाद
कत्वमविरुद्धम् । Ibid., pp. 539-40. . 45. यज्ज्ञापकं तत् ज्ञाप्ये प्रतिपन्नप्रतिबन्ध्रमेव प्रतीतिमुत्पादयति यथा धूमादि, ज्ञापंकश्च शब्द इति । चक्षुरादीनां तु कारकत्वात् युक्तं स्वार्थसम्बन्धग्रहणानपेक्षाणां तदुत्पादकत्वम् ।
..शक्तिस्तु स्वाभाविकी यथा रूपप्रकाशने चक्षुरांदेः तथा अर्थप्रकाशने शब्दस्य । Ibid., pp. 540-42. 46. Akalanka-Granthatrayam, p. 9. 47. Ibid., p. 10. 48. अर्थमात्रं हिशब्दस्य विषयः, अनुमानस्यतु साध्यधर्मविशिष्टोधर्मी इति। Nyayakumuda___candra, p. 532. 49. पक्षधर्मत्वादिरूपत्रयरूपा हि अनुमाने सामग्री, सा च शब्दे न संभवति। Ibid., p. 532. 50. Ibid., pp. 534-35. 51. इतोऽप्यननुमानमसौ पुरुषैर्यथेष्टं नियुज्यमानस्यार्थप्रतीतिहेतुत्वात्, यत् पुनरनुमानं न तत् तथा
यथा कृतकत्वादि, तथा च शब्दः, तस्मानानुमानमिति । न च साधनाव्यतिरेकोऽयं दृष्टान्तः इत्यभिधातव्यम्; तथा तैर्नियुज्यमानस्य अस्य साध्यप्रतीत्यजनकत्वात् । न हि कृतकत्वं नित्यत्वसाध्येच्छया धूमत्वादिकं वा जलादिसाध्येच्छया नियुज्यमानं तत्प्रतीतिहेतुः।
Ibid., p. 535. 52. कृतकत्वादिसाधनस्य हि साध्येऽव्यभिचारिज्ञानजननेऽविनाभाव एव निमित्तं __नाप्तोक्तत्वमनाप्तोक्तत्वं वा, शब्दस्य तु आप्तोक्तत्वमेवेति । Ibid., p. 536. 53. यदि किञ्चिद्विशेषेण प्रमाणान्तरमिष्यते।
प्रमितोऽर्थः प्रमाणानां बहुभेदः प्रसज्यते ॥ Akalaika-Granthatrayam, p. 93.