________________
"Tātparya"
The Laksmi (pp. 67, ibid) on this passage reads -
"ayam āśayaḥ "ghatam karoti" ity adau ghata-vṛtti-karmatánukūlā kṛtir ity artho bodhyate, tatra ca ghata-śabdasya kambu-grīvā"dirupa-ghato'rthaḥ, 'am'pratyayasya ca karmatā, vṛttitā tu na kasyápy arthaḥ, tat tadartham pratipādya viratāyā abhidhāyāḥ punar utthanásambhavat, tat-tat-śabdena punar vṛttitārūpo'rtho'padarthópi pratipadayitum śakyate. ato vṛttitä-rūpártha-bodhikā tātparyam nāma vṛttir avaśyam angīkaraṇīyā. iyam eva tātparya-vṛttir ādhunikaiḥ samsargamaryādā ucyate. abhihitánvayavādinām padair upasthitānām arthānām anvaya iti vādinām bhaṭṭa-mīmāmsakānām prācīna-naiyāyikānām ca matam..."
Viśvanatha's position is clear and he mentions tātparya as a vākya-vṛtti in keeping with the second tradition that he has inherited. But he knows that Dhanika had tried to incorporate vyañjanā under tätparya, and so also a section of the Mimāmsakas who were dirgha-dirghatara-vyāpāravādins wanted to place vyañjanā under abhidhā. He controverts the views of both these prima facie views in his chapter on vyañjana-sthāpana. He does not care for Vidyadhara, it seems. But his arguments to distinguish tätparya from vyañjana are very interesting and they proceed as follows:
449
(S.D. V. pp. 296, 297, 298, Edn. ibid): yac ca kecid āhuḥ - 'so'yam īṣor iva dirgha-dirghataro 'bhidha-vyāpāraḥ' iti. yac ca dhanikena uktam
"tātparyā-'vyatirekac ca vyañjakasya na dhvaniḥ,
yāvat-kārya-prasārittvāt
tātparyam, na tuladhṛtam."
iti. tayor upari 'sabda-buddhi-karmaṇām viramya vyāpārábhāvaḥ' iti vādibhir eva pātanīyo dandah. evam ca lakṣaṇa'pyupāsyā ? dirgha-dirgha-abhidhā vyāpāreņa api tad artha-bodha-siddhiḥ. kim iti ca, 'brāhmaṇa putras te jātaḥ, kanyā te garbhiņi ity ādāv api harṣa-śokā"dīnām api na vācyatvam.
yat punar 'pauruseyam a-pauruṣeyam ca vakyam sarvam eva kāryaparam, atatparatve anupadeyatvād unmatta-vākyavat. tataś ca kavya-śabdānām niratiśayasukhā"sväda-vyatirekeṇa pratipadya-pratipādakayoḥ pravṛttyaupayika-prayojanaanupalabdher niratiśaya-sukhā"svāda eva karyatvena avad haryate. 'yatparaḥ śabdaḥ sa sabdartha' iti nyāyāt' iti.
Jain Education International
-
tatra-prastavyam; kim idam tātparatvam nāma ? tad arthatvam vā, tātparyavṛttyä tad-bodhakatvam vā ? ādye na vivādaḥ, vyangyatve'pi tad-arthatā-anapāyāt.
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org