________________
દિવસનું) તપશ્ચરણ કરીને તે ચાતુર્માસ પસાર કર્યું એટલે કે ચાર માસમાં ફક્ત આઠ દિવસ આહાર-પાણી લીધાં. ચાતુર્માસ પસાર કરીને ભગવાન અસ્થિક ગામથી નીકળ્યાં અને વાયુની જેમ અપ્રતિબંધ વિહાર કરતા કરતા શ્વેતામ્બી નામની નગરીમાં પધાર્યા. (સૂ૦૮૪)
શ્રેતામ્બિકા નગરી પ્રતિ ભગવાન કે વિહાર કા વર્ણન
મૂલનો અથ–બદુ ૪” ઈત્યાદિ. તાંબીનગરીના બે ભાગ હતાં. એક આડો અને એક સીધે. જે માર્ગ સીધો હતો તેમાં એક મહાન અટવી આવતી હતી. આ મહા અટવીમાં ચંડકૌશિક નામનો એક દષ્ટિવિષ ફણિધર નાગ રહેતા હતા. આ સપ મહા વિકરાળ અને સાક્ષાત્ યમરાજ જે ગણાતા હતા. એ માગે અવરજવર કરતા પથિકવટેમાર્ગુઓને તે સર્ષ કુરતાપૂર્વક પિતાના દષ્ટિવિષ વડે બાળી નાખો, ઘાત કરત-મારત અને ડસ પણ હતો. આ અટવીમાં જે કંઈ પક્ષી અહીંતહીં ઉડે તેને પણ બાળીને ભસ્મ કરી નાખતો. તેના વિષના પ્રભાવે ત્યાંનું ઘાસ પણ બળી ગયું. જયાં ઘાસ બળી ગયું હતું ત્યાં નવા અંકુરો પણ ફટતા નહિ. આવા ઉપદ્રવને લીધે તે માગ સદંતર જવા આવવા માટે બંધ થઈ ગયે હતું તેથી ત્યાંનું આવાગમન વ્યવહાર અટવાઈ પડયા હતા.
ભગવાનને સીધે માગે તાંબી નગરી તરફ જતાં જોઈ ગાવાળીઆઓ આ પ્રમાણે કહેવા લાગ્યા કે “ ભિક્ષુ ! આ સરળમાર્ગ નહિ પકડતાં લાંબા માર્ગે જવાનું રાખો. જેનાથી કાનની બુટીઓ તૂટી જાય તે સેનાને (ઘરેણાને) પહેરવાથી લાભ? આ સીધા માર્ગમાં મહાન અટવી મધ્યે એક કાળે ફણિધર નાગ રહે છે તે તમને ખાઈ જશે.” આવું સાંભળી ભગવાને જ્ઞાન દ્વારા જાણી લીધું કે આ સપને ફોધ હજી સુધી દૂર થયો નથી, છતાં તે આત્મા સુલભ બધી તો જરૂર છે. કોઈ પણ જીવની વર્તમાનદશા અનિષ્ટકારી પ્રવર્તતી હોય અને આ અનિષ્ટપણ તે જીવ ખૂબ બતાવતે હોય, તેનું વર્તન બહારથી ઘણુ ખરાબ અને ઝેરીલું હોય તે લોકો કહે છે કે આ જીવ કદાપિ પણ સધરી શકશે નહિ; પરંતુ વાસ્તવિક રીતે આ વાત બરાબર નથી. મનનો કઈ અંશ કદાચ વિકત બની જાય તે ઉચિત ઉપાય વડે તેને સુધારી શકાય છે તેમ જ બદલાવી પણ શકાય છે. આટલું જ નહિ પણ અનિષ્ટ અંશનું જેટલું બળ પ્રતિકૂલ વિષયમાં હોય છે તેટલું જ તીવ્ર તે અનુકૂલ વિષયમાં પણ પલટાઈ શકાય છે. ચિત્તની શક્તિ એવી છે કે ઇષ્ટતા પણ સાધે અને અનિષ્ટતા પણ સાધે ! માટે તેની શક્તિ કેઈ સદુરસ્ત વાળવાથી તેને સુંદર ઉપયોગ થઈ શકે છે. ચિત્તમાંથી ઈષ્ટ અને અનિષ્ટ બંને ભાવ નીકળે છે, પણ શક્તિની અપેક્ષા એ ચિત્ત બંને-ઈષ્ટ અને અનિષ્ટપણામાં સમાનબલ-વીર્યથી કામ કરે છે.
શ્રી કલ્પ સૂત્રઃ ૦૨
૫૪
