________________
પ્રદેશ અસંખ્યાતગણા છે (બહોમ્સ અવમત પણ્ણા અનંતનુળા) અલેકના અચરમાન્ત પ્રદેશ અન્નતગણા છે (હોમ્સ ચ બોલ ૨) લેાક અને અલાકના (પરમતત્તા ય ૫૬મેં તપÇાય તોત્રિ) ચરમાંત અને અચરમાંત પ્રદેશ ખન્ને (વિણેસાદિયા) વિશેષાધિક છે (સવવવા વિસેલારિયા) સ દ્રવ્ય વિશેષાધિક છે (સજ્જ પણ્ણા અñતશુળા) સમસ્ત પ્રદેશ અનન્ત ગણા છે (સવ્વ ૧૪વા અનંતકુળા) સ` પર્યાય અનન્તગણા છે
ટીકા :- હુવે અલેક આદિના ચરમા ચરમ આદિના અલ્પ બહુત્વ પ્રરૂપિત કરવાને માટે કહે છે:
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે—હૈ ભગવન્! અલેાકના અચરમ, ચરમે, ચરમાન્ત પ્રદેશે અને અચરમાન્ત પ્રદેશમાંથી દ્રવ્યની અપેક્ષાએ પ્રદેશેાની અપેક્ષાએ તથા દ્રવ્ય પ્રદેશેાની અપેક્ષાએ કાણુ કાનાથી અલ્પ છે, તુલ્ય છે, અથવા વિશેષાધિક છે ?
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે-ડે ગૌતમ! બધાથી એછા અલેકના દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અચરમ છે, એની અપેક્ષાએ ચરમ ખંડ અસંખ્યાતગણા અધિક છે. અચરમ અને ચરમ ખ'ડ બન્ને મળીને વિશેષાધિક છે, પ્રદેશેાની દૃષ્ટિથી બધાથી એછા અલાકના ચરમાન્ત પ્રદેશ છે, કેમકે નિષ્કુષ્ટ પ્રદેશેામાં જ તેમના સદ્ભાવ હોય છે. એ ચરમાન્ત પ્રદેશની અપેક્ષાએ અચરમાન્ત પ્રદેશ અનન્તગણા હેાય છે, કેમકે અલાક અનન્ત છે. ચરમાન્ત અને અચરમાન્ત પ્રદેશ–મને મળીને વિશેષાધિક છે, કેમકે ચરમાન્ત પ્રદેશ, અચરમાન્ત પ્રદેશેાની સાથે સંમિલિત કરી દેવાથી પણ તે બધા મળીને અચરમાન્ત પ્રદેશેાથી વિશેષાધિક જ ડાય છે. દ્રવ્ય અને પ્રદેશેાની દૃષ્ટિએ બધાથી ઓછા અલેાકને એક અચરમ છે, એની અપેક્ષાએ ચરમ ખંડ અસંખ્યાતગણા છે, અચરમ અને ચરમણિ (ચરમખંડ) અને મળીને વિશેષાધિક છે, તેમની અપેક્ષાએ પણ ચરમાન્ત પ્રદેશ અસંખ્યાતગણા છે અને અચરમાન્ત પ્રદેશ તેમનાથી અનન્તગણા છે ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશ ખન્ને મળીને વિશેષાધિક છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે—હે ભગવન્ ! લેાકાલેકના અચરમે, ચરમા, ચરમાન્ત પ્રદેશે! અને અચરમાન્ત પ્રદેશેમાં દ્રવ્યની અપેક્ષાએ પ્રદેશની અપેક્ષાએ તથા દ્રવ્ય અને પ્રદેશેાની અપેક્ષાએ કેણ કાનાથી અલ્પ, ઘણા, તુલ્ય અગર વિશેષાધિક છે ?
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે; હે ગૌતમ ! બધાથી એછા લેાક અને અલેાકના દ્રવ્યની અપેક્ષાએ એક-એક અચરમ અર્થાત્ અચરમખંડ છે, કેમકે તે એક જ છે. તેની અપેક્ષાએ લેકના ચરમ ખંડ દ્રવ્ય અસંખ્યાતગણા છે. કેમકે તેએ અસંખ્યાત છે, તેમની અપેક્ષાએ અલેાકના ચરમ ખંડ વિશેષાધિક છે. લેકના ચરમખડ વાસ્તવમાં છે તે અસં
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
૩૮
