________________
અહિંસાવૃતાતિચાર કા વર્ણન
વધ આદિનું સ્વરૂપ અને વિધિ બંધનની પિઠે જ છે. એમાં પણ નિર્દયતાપૂર્વક કોઈને તાડન કરવું એ અતિચાર છે અને અવસર આવ્યે પ્રાણની રક્ષાનું ધ્યાન રાખીને મર્મસ્થાનો પર ચેટ ન લાગે એવી રીતે સાપેક્ષ તાડન કરવું એ અતિચાર નથી. (૨). એજ પ્રકારે કાને નાક હાથ પગ આદિ અંગેને નિર્દયતાપૂર્વક કાપવાં એ છવિચ્છેદ અતિચાર છે. પ્રાણીની રક્ષાને માટે ઘા અથવા ફેલા વગેરેને ચીરવા-કાપવા એ અતિચાર નથી. (૩). અતિભારમાં, ગાડે જેડાનારા અળદ આદિની શકિતની દરકાર રાખ્યા વિના પરિમાણથી વધારે બેન્જ લાદવે, અથવા ગાડા સાથે સળંગ વધુ વખત સુધી તેમને જોડી રાખવા એ અતિચાર છે. શક્તિ પ્રમાણે અથવા થેડે વખત જેડવા એ અતિચાર નથી. હા, એ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે- આજીવિકાનું બીજું સાધન હોવા છતાં શ્રાવકે બે લાદવાને ધ કરી આજીવિકા ચલાવવી એ નીંદનીય છે. (૪) ભતપાનવ્યવછેદમાં કઈ ભૂખ્યા-તરસ્યાને વિના કારણે અન્નપાણી ન આપવાં તે અતિચાર છે, પરંતુ રોગ આદિ કારણે અથવા બીજા કોઈ ઉપદ્રવને લીધે અન–પાણી ન આપવાં એ અતિચાર નથી. (૫). બંધન આદિ અતિચારાના વિષયમાં કઈ કઈ આચાર્ય એમ કહે છે કે કેધિત થઈને બંધન આદિ ન કરવા જોઈએ. સંગ્રહ ગાથાઓને અર્થ પણ એજ છે. (૪૫).
સત્યાગ્રતાતિચાર કા વર્ણન
ટાર્થ-તવાળતાં ત્યારે ત્યારપછી સ્થૂલ મૃષાવાદવિરમણ વ્રતના પાંચ અતિચાર જાણવા જોઈએ, પણ આચરવા જોઈએ નહિ, તે આ પ્રમાણે - (૧) સહસાવ્યાખ્યાન, (૨) રહેભ્યાખ્યાન, સ્વદાર-મંત્રભેદ, (૪) મૃષપદેશ, (૫) કૂટલેખકરણ
વિચાર કર્યા વિના આવેશમાં આવી જઈને ઝટપટ કેઇની ઉપર મિસ્યા આરોપ લગાડી દે એ સહસાવ્યાખ્યાન છે. જેમકે “તું ચોર છે, જારપુત્ર–ગોલે છે, એ તે ડાકણ જેવી જણાય છે” ઈત્યાદિ. (૧). લેકે એકાંતમાં બેસીને કાંઈ ગુપ્ત પરામર્શ કરી રહ્યા હોય તે તેમની ઉપર મિથ્યાદેષ લગાડે એ રહેવ્યાખ્યાન છે. જેમકે “એ લેકે માંહોમાંહે રાજાની વિરુદ્ધ સલાહ કરી રહ્યા હતા” ઈત્યાદિ.
જે વ્રતની દરકાર રાખ્યા વિના એ સહસાભ્યાખ્યાન અને રહેવ્યાખ્યાન જાણી બૂજીને સેવવામાં આવે તે અનાચાર (વ્રતભંગ) થાય છે અને જે અસાવ– ધાનતાથી એ દેનું સેવન થઈ જાય તે તે અતિચાર થાય છે. (૨).
પિતાની પત્નીની સાથે એકાન્તમાં કરેલાં કામવિલાસ આદિ તથા ગુપ્ત વાર્તાલાપ આદિ બીજાને કહી દેવા એ સ્વદાર–મંત્રભેદ છે. “સ્વદાર શબ્દ અહીં ઉપલક્ષણ છે, તેથી પિતાના મિત્ર આદિનું પણ બહણ થાય છે, અર્થાત મિત્ર આદિએ
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૭૩
