________________
મંગલાચરણ.
ગુજરાતી ભાષાનુવાદ તીર્થકર ભગવાને મૂળ અર્થગમને ઉપદેશ કર્યો હતો એ આગમને ગણધરોએ સૂત્ર રૂપમાં ગૂ ચ્યાં ( સંકલિત કર્યા) છે. કહ્યું છે કે-“અહંન્ત અર્થીગમને ઉપદેશ કરે છે અને નિપુણ ગણધર તેને સૂત્રના રૂપમાં ગૂથી દે છે.” ઇત્યાદિ
આજકાલ પૂર્વાપરવિરોધથી રહિત તથા સ્વતઃપ્રમાણભૂત એવા બત્રીસ સૂત્ર ઉપલબ્ધ થાય છે.-આચારાંગ આદિ અગીઆર અંગ (૧૧), પપાતિક આદિ ૧૨ ઉપાંગ (૧૨), નદી આદિ ચાર મૂળ સૂઝે (), બકલ્પ આદિ ચાર છેદ સુત્ર (૪) અને એક આવશ્યક સૂત્ર (૧) એ બત્રીસ થયાં.
એ બત્રીસ સૂત્રે ચાર અનુગમાં વહેચાએલાં છે, એટલે સૌથી પહેલાં વાચકોના વશેષ જ્ઞાન માટે આનુયોગોનું તથા અનુગના ભેદનું વ્યાખ્યાન કરવાની આવશ્યકતા છે.
અનુયોગ શબ્દ કા અર્થ
અનુગનો અર્થ (૧) ભગવાને જે તત્ત્વ કર્યું છે, તેની સાથે કથનને સંબંધ થાય તે યંગ કહેવાય છે, અને જે અનુ અર્થાત્ અનુકૂળ સંબંધ હોય તે અનુગ કહેવાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે ભગવાને તેને જે ઉપદેશ આપ્યું હતું, તેજ ઉપદેશ ગણધર –પ્રણીત સૂત્રમાં રહેલો છે. ગણધરોએ તના એ સ્વરૂપમાં નથી કાઈ ન્યૂનતા કરી કે નથી કોઈ અધિકતા કરી, તેમજ તેના તાત્પર્યમાં પણ કશું અંતર પડવા દીધું નથી, તેથી જ તે અનુયાગ કહેવાય છે
(૨) અનુ એટલે પશ્ચાત, યેગ એટલે સૂત્રની સાથે સંબંધ કરે. એ પ્રમાણે અનુગ શબ્દ સિદ્ધ થાય છે. આ રીતે વ્યુત્પત્તિની દૃષ્ટિએ તેને અર્થ એ થયે કે અનુકૂલ પ્રતિપાદન કરવું તેને અનુગ કહે છે
(૩) ભગવાન અખ્ત દ્વારા કથિત અર્થને અનુ-પંખ્યાલ રાખીને, એગ અર્થાત કથન કરવું, તે અનુગ છે.
(૪) અનુ અર્થાત્ ભગવાને દર્શાવેલા પ્રત્યેક અર્થનો વેગ અર્થાત્ કથન કરવું તે અનુગ છે. એનું તાત્પર્ય એ છે કે ભગવાને જેટલા પદાર્થોને ઉપદેશ એપે છે તેમાંથી એક પણ પદાર્થને છોડ્યા વિના જીવાદિ સમસ્ત પદાર્થોનું અનેકાન્ત રૂપે કથન કરવું, એ અનુગ કહેવાય છે.
(૧) અનુ અર્થાત ભગવાને તત્વનું જેવું પ્રતિપાદન કર્યું છે કે “સમસ્ત પ્રાણિઓને, સમસ્ત ભતેને સમસ્ત જીવને અને સમસ્ત રાવે મારવા ન જોઈએ, તેમને દંડ આદિથી તાડન ન કરવું જોઈએ, દસ-દાસીની પેઠે તેમને પકડવા ન જોઈએ
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
