________________
આપે નથી, તેમજ સમ્યકત્વ યા વ્રતના અતિચારેની પેઠે પ્રતિમાપૂજનના અતિચારે પણ બતાવ્યા નથી.
એ ઉપરાંત “ચૈત્ય” શબ્દનો અર્થ “પ્રતિમા કઈ પણ શાસ્ત્ર વ્યાકરણ, કેશ, કાવ્ય આદિમાં જોવામાં આવતું નથી. પ્રમાણ આ રહ્યાં
પૂર્વોક્ત બૃહકલ્પ ભાગની ટીકામાં ક્ષેમકીર્તિએ કહ્યું છે કે વૈશિવાય અર્થાત્ સાધુને માટે તૈયાર કરેલા આશનાદિને. એમજ અભિધાન રાજેન્દ્ર કેષમાં પણ કહેલું છે. સૂત્રકૃનાંગ, સ્થાનાંગ, સમવાયાંગ, ભગવતી, જ્ઞાતાધર્મકથા ઉપાસક-દશા, અંતકૃદશા, અનુત્તરે પાસિક દશા, પ્રશ્ન-વ્યાકરણ, અને વિપાક-સૂત્રમાં ચિત્યને અર્થ વ્યન્તરાયતન કરે છે. “go દે રે, પુરિસ્ટ છાપાસ હg, पुप्फचेइए, दुइपलासए चेइए, बहुसालए चेइए, कोट्ठए चेइए" ઈત્યાદિ પદાર્થોમાં મૈત્યનો અર્થ ઉદ્યાન કર્યો છે, રાજપ્રક્ષીય સત્રની વ્યાખ્યામાં મલયર્નિરિએ ચત્યને અર્થ સાક્ષાત જિન ભગવાન કહ્યો છે, અને કારણે એવું નિવાસનું વૃક્ષ, ચિતાનું ચિન્હ, જન-સભા, યજ્ઞસ્થાન, મનુષ્યએ થોભવાનું
સ્થાન (ધર્મશાળા સરાઈ આદિ), બિમ્બ [ લાહોરને પદ્મચંદ્ર કેશ ], ચિતા સ્તૂપ [ મહાભારત ૨-૩-૧૨ તથા ૬-૩–૪૦ ]; પીપળાનું વૃક્ષ [ હરિવંશ બાપાત ]; આયતન તથા ચેકમાંનું વૃક્ષ [વાલમીકીય તથા. અધ્યાત્મ રામાયણ-સુંદર કાંડ ]; પરમાતમાં [ભાગવત ૩-૨૬]
અહીં અન્ય મતના ગ્રંથનું પ્રમાણ આપવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જે વીત્ય શબ્દને “પ્રતિમા ” અર્થ સંસ્કૃત ગ્રંથમાં હતા તે તેના ધર્મગ્રંથોમાંથી અવશ્ય મળત, પરંતુ એ અર્થ તેમાં કયાંયથી મળતું નથી અને શાસ્ત્રોમાંથી પણ મળતું નથી, એટલે “
ચિત્યને અર્થ “પ્રતિમા” કરે એ બરાબર નથી. શકા-કેષ આદિમાં બિમ્બ અર્થ તે મળે છે, અને બિમ્બ જ પ્રતિમા છે, તેથી ચિત્યને અર્થ પ્રતિમા થયે.
સમાધાન–એ બરાબર નથી, કારણ કે કષ આદિમા “ખિએ વસ્તુના યથાર્થ સ્વરૂપને કહે છે, પ્રતિમાને નહિ. પ્રતિમા અર્થમાં તે પ્રતિબિમ્બ શબ્દને પ્રવેગ થાય છે, બિમ્બ શબ્દને નહિ. અમરકેશ શુદ્ધ વર્ગ લોક ૩૬માં કહ્યું છે કે “પ્રતિમાન, પ્રતિબિમ્બ, પ્રતિમા, પ્રતિયાતના, પ્રતિછાયા, પ્રતિકૃતિ” એ બધાં પ્રતિકૃતિનાં નામ છે. એટલે જેમ ધ્વનિ અને પ્રતિધ્વનિ, માન અને પ્રતિમાન, મા અને પ્રતિમા, યાતના અને પ્રતિયાતના, છાયા અને પ્રતિછાયા, કૃતિ અને પ્રતિકૃતિના અર્થમાં ભેદ છે, તેમ બિમ્બ અને પ્રતિબિમ્બના અર્થમાં પણ અંતર છે. વસ્તુના
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
