________________
અરિહંત ચેઇય શબ્દ કા અર્થ
અરિહંત ચેઇયશબ્દને અર્થ હરિપાઈ ને અર્થ હિતની પ્રતિમા એમ કર તે અસંગત છે, કારણ કે મારુ બાબર બંધ બેસતું નથી. એક ૫રીકરણ આ પ્રમાણે છે
1 - પહેલાં એ વાત બતાવી છે કે આનંદ ગાથાપતિએ શ્રાવકધર્મને સ્વીકાર કર્યો. હવે અવસરથી પ્રાપ્ત થતાં દેવ અને ગુરૂ સંબંધી પ્રતિજ્ઞા બતાવી છે. એ બેઉને વંદના નમસ્કાર કરવાની બાબતમાં ક્રમે કરીને “અન્યમૂર્થિક અને અન્યયુથિકપરિગ્રહીત” એ બેઉને નિષિદ્ધ બતાવ્યા છે, તેથી સ્વયંસિદ્ધ થાય છે કે સ્વચૂથિક દેવ તથા સ્વયુથિક પરિગ્રહીત શાસ્ત્રોક્તાચારી અન્તના સાધુઓને વંદના નમસ્કાર કરવાં મને કપે છે. તેથી આનંદ ગાથાપતિની પ્રતિજ્ઞા પૂરી થાય છે. જે અહીં ચૈત્ય” શબ્દનો અર્થ પ્રતિમા માનવામાં આવે તે “ જ યશવાતિ” એ પદે કરીને પુનરૂક્તિદેષ અનિવાર્ય થશે; કારણ કે પ્રતિમાને
- સમકિત આપતી વખતે દેવ અરિહંત, ગુરૂ નિર્ચ થ, ધર્મ કેવરિભાષિત દયામય. એનું મહાન કરવું ઈત્યાદિ સમજાવવામાં આવે છે; એટલે આનંદ શ્રાવકે પહેલાં ધર્મને સમજીને સ્વીકાર્યો એ વાત બતાવી, હવે દેવ ગુરૂ કેવા પ્રકારના માનવા જોઇએ તે અહીં હતા કાર બતાવ્યું છે વંદન અને નમસ્કાર પતે દેવની ભાવનાથી જ કરી શકે છે, અન્યથા નહિ. તેથી જીત્યનો અર્થ પણ પિતાને મતે કરીને દેવજ થયે. તાત્પર્ય એ છે કે અન્યયથિક દેવેને વંદના આદિ કરવાનું કલ્પતુ નથી, એ કથનથી જ એ વાત સિદ્ધ થઈ ચૂકી હતી કે સ્વયુથિક દેવને વંદના કરવી કપે છે. પછી અન્ય યુથિક ચૈત્યને વંદના કરવી ક૫તી નથી, એ કથનમાં તે ચિત્યને અર્થ પ્રતિમા કરીને અન્યયુથિક દેવતાને પણ નિષેધ કરે છે, કારણકે પ્રતિમાને વંદના આદિ દેવબુદ્ધિથી જ પિતે કરે છે. એવી સ્થિતિમાં બેઉ શબ્દને એક જ અર્થ થાય છે, તેથી પુનરૂક્તિ દેશ આવે છે.
બીજી વાત એ છે કે જે ચિત્યને અર્થ પ્રતિમા કરીએ તે “gવ ગળાજ ઇત્યાદિ આગળના વાકયાંશ સાથે બરાબર સંબંધ બેસતું નથી, કારણ કે પ્રતિમાની સાથે આલાપ-સલાપ કરી શકતું નથી કે તેને કદાપિ અશન-પાન આદિ આપવામાં આવતાં નથી. આલાપ આદિ ચેતનને ધમ છે અને પ્રતિમાઓમાં એ સંભવ નથી. જો એમ કહે કે “g મા -૦” ઈત્યાદિને સંબંધ માત્ર
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૮૪
