________________
તેઓ યુક્ત છે, જેમ ગુરૂને પ્રતિપક્ષ લઘુ છે અને લઘુને વિપક્ષ ગુરૂ છે. શીતનો વિપક્ષ ઉગગુ, ઉષ્ણને પ્રતિપક્ષ શીત, રૂક્ષને વિપક્ષ નિગ્ધ અને સ્નિગ્ધને વિપક્ષ રૂસ છે. એ જ કારણથી તે બધા કેઈવાર તેના એકદેશમાં અને કઈવાર અનેક દેશોમાં ભંગ કથનમાં રહેલા બતાવવામાં આવ્યા છે. મૃદુ સ્પર્શના ગ્રહણના અભાવમાં આ રીતે સાત સ્પશે થાય છે તેમાં જે ગુરૂ વિગેરે પદમાં એકપણુ, અને અનેકપણું બતાવીને સર્વશમાં કર્કશ ૫ શની મુખ્યતાવાળા ૬૪ ચોસઠ ભંગ થાય છે. એ જ રીતે મૃદુ સ્પર્શની મુખ્યતાવાળા અને ગુરૂ વિગેરે ૬ છ પદોને તેની સાથે જોડવાથી અને તે ગુરૂ વિગેરે પદમાં કેઈવાર એકપણું અને કઈવાર અનેકપણાથી જવાથી ૬૪ ચોસઠ ભાગો બને છે. એ જ પ્રમાણે ગુરૂ શંની મુખ્યતા કરીને અને ગુરૂ વિગેરે છ પદેને તેની સાથે જોડીને અને તેમાં એકવચન અને બહવચનની યોજના કરવાથી ૬૪ ચોસઠ અંગે થઈ જાય છે તે જ રીતે લઇ સ્પર્શને મુખ્ય બનાવીને તથા ગુરૂ વિગેરે છ પદે ને તેની સાથે જવાથી અને તે ગુરૂ વિ. સ્પર્શોમાં એકવચન અને બહુવચનની યોજના કરવાથી ૬૪ ચોસઠ ભંગ બની જાય છે. આ રીતે કમથી શીત સ્પર્શની સાથે તથા ઉષ્ણ પર્શની સાથે બાકીના પદને અને ૧૨૮ એક અઠયાવીસ ભંગો બની જાય છે. તથા એજ પ્રકારથી નિષ્પ અને રૂક્ષ સ્પર્શની મુખ્યતાથી અને બાકીના પદે તેની સાથે જવાથી અને તેમાં એકપણા અને અનેકાણની યોજના કરવાથી ૧૨૮ એકસો અઠયાવીસ ભાગ બની જાય છે. આ બધા ભંગો કુલ મળીને ૫૧૨ પાંચસો બાર થઈ જાય છે.
- “3 રૂાણે જે તે બાદર પરિણત અનન્ત પ્રદેશવાળે સ્કંધ આઠ પશેવાળ હેય તે તે આ પ્રમાણેના આઠ સ્પર્શાવળે હોઈ શકે છે તેના ભંગને પ્રકાર આ પ્રમાણે છે. જેમકે-“હે કે, તેણે મા, તે ઘણ, તેણે કહ્યુ, તેણે સી દેશે કળેિ તેરે ન લેણે સુવે તે પિતાના એક દેશમાં કર્કશ, એકદેશમાં મૃદુ એકદેશમાં ગુરૂ એકદેશમાં લઘુ એકદેશમાં શીત, એકદેશમાં ઉષ્ણ એકદેશમાં સ્નિગ્ધ અને એકદેશમાં રૂક્ષ સ્પર્શવાળ હોય છે. આ પહેલે ભંગ છે. ૧ અથવા તે “શ થાઃ રરઃ મ રે સા રે
ધુઃ રેરાઃ શીતઃ રે ૩ઃ રે નિધઃ રેશા હક્ષા ૨” પિતાના એકદેશમાં કર્કશ એક દેશમાં મૃદુ એક દેશમાં ગુરૂ એકદેશમાં લઘુ એકદેશમાં શીત એકદેશમાં ઉષ્ણુ એકદેશમાં સ્નિગ્ધ અને અનેક દેશોમાં રૂક્ષ સ્પર્શવાળ હોય છે. આ બીજો ભંગ છે. ૨ અથવા તે “રેશર ર ર ર રે ગુરુ, દેશ અડ્ડો, રેશઃ શીતઃા ફળઃ રેસાઃ વિધાઃ શો રદરૂ પિતાના એકદેશમાં કર્કશ એકદેશમાં મૃદુ એકદેશમાં ગુરૂ એકદેશમાં લઘુ એકદેશમાં શીત અનેક દેશમાં સ્નિગ્ધ અને અનેક દેશોમાં રૂક્ષ સ્પર્શવાળો હોય છે. આ ત્રીજો ભંગ છે. ૩ અથવા તે “રેરાઃ રાઃ સશો કટુ વેશો પુરો શો ઝઘુ વેશ: શીતઃ વેરા વETઃ રાઃ રિરાધા : રક્ષા ક” પિતાના એકદેશમાં કર્કશ એકદેશમાં મૃદુ એકદેશમાં લઘુ એકદેશમાં શીત એકદેશમાં ઉષ્ણ અનેક દેશમાં સ્નિગ્ધ અને અનેક દેશોમાં રૂક્ષ રાશવાળ હોય છે કે આ રીતે આ પહેલી ચતુર્ભગી છે, શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૩
૩૧ ૭